1- آزادی انسان و علم ازلی الهی

بسیار گفته شده و شنیده ایم که شب قدر، شب تعیین مقدرات انسان است. از طرفی ما در معارف اسلامی معتقدیم که انسان در انتخاب راه و مسیر زندگی آزاد است. همچنین باور داریم که انسان موجودی مسئول و متعهد نسبت به اعمال خویش است. می تواند با اعمالش راه سعادت و خوشبختی یا شقاوت و بدبختی را بپیماید. پس باید دقت داشته باشیم که این دو معنا با هم خلط نشوند. در کنار اینکه انسان مسئول و آزاد است مقدرات جهان نیز در یک برنامه الهی تنظیم و مدون شده است. به طور اجمالی می توان گفت آنچه که بشر با اراده و آزادی خود انجام می دهد، در علم ازلی مشخص است و به هیچ وجه علم حق سلب آزادی و اختیار از او نمی کند.

2- وجود انسان کامل روی زمین

امیرالمومنین (ع) در روایتی می فرمایند هر وقت خواستید با مخالفان ما به مباحثه برخیزید و حقانیت ما را ثابت کنید با سوره قدر با آنان سخن بگویید. از آنها بپرسید آیه شریفه سوره قدر (نزول ملائکه و روح) مخصوص زمان خاصی است یا همیشه چنین است؟ بی تردید می گویند امری دائمی است. سپس بپرسید ملائکه و روح برای چه می آیند!؟ می گویند برای مقدرات و عملکرد انسانها. بپرسید نزد که می روند؟ سرنوشت انسانها را با چه کسی در میان می گذارند!؟

مقصود حضرت این است که مطابق مفهوم سوره قدر حضور یک انسان کامل و خلیفه الله روی زمین ضروری است. ابنجا مجال پرداختن به موضوع مهم انسان کامل در عرفان اسلامی نیست موضوعی که از جایگاه ویژه ای برخوردار است و ابن عربی به تفصیل به آن پرداخته است. مجموعا اینکه بنا بر نظریه شیعه اثنی عشریه، هم اکنون نیز یک فرد انسان کامل خداوند را در روی زمین عبادت می کند که همان حضرت صاحب الزمان (عج) است. لذا این حدیث شریف اثبات می کند که وجود انسان کامل واسطه فیض الهی میان خلق و خالق است.

3- تمثیل عجیب امیرالمومنین (ع) از عبادت بدون تفکر!

درباره اعمال شب قدر در روایات عبادات زیادی از قرائت قرآن و احیاء و نماز و ادعیه و زیارات بان شده است. اما در برخی روایات داریم که وقتی از امام سوال شد افضل اعمال در شب قدر چیست فرمودند فراگیری علم. اما مقصود از علم در این روایات چه علمی است؟ به نظر می رسد معنای ظاهری علم مد نظر نیست.

گویا منظور معرفت است. اینکه فرمودند یک ساعت تفکر از هفتاد سال عبادت برتر است نیز بیانگر اهمیت معرفت و شناخت و کیفیت در دین اسلام است. باید قبل از هر چیز بیندیشیم که هدف از خلقت چه بوده؟ مبدأ و منتهای عالم به کدام سمت است؟ باید در حقایق عالم هستی اندیشید و آن را لمس نمود. وگرنه صِرف کمّیت و عبادتهای طولانی و بدون تفکر کم ارزشند.

امیرالمومنین (ع) می فرمایند: «المُتَعبِّدِ عَلى غَیرِ فِقهٍ کَحِمارِ الطّاحونَهِ ؛ یَدورُ و لا یَبرَحُ.» کسى که بدون فهم و شناخت عبادت کند، مانند خرِ آسیاست که پیوسته مى چرخد! (بحار الأنوار، 1/208/10) مشابه این مضمون در چندین روایت دیگر نیز مشاهده می شود. بر چشمان خرِ آسیا دستمالی می بندد و او گمان می کند مسافت زیادی را پیموده اما در نهایت
می‌بیند سر جای اولش ایستاده است! حکایت عبادت بدون تعقل نیز چنین است. بعد از چندین سال می بینیم که در نقطه اول ایستاده ایم و هیچ عمق و معرفتی برایمان حاصل نشده است!

4- چرا به جای هزار ماه نفرمود 84 سال؟

شاید یکی از رموز تقارن شب قدر با شب نزول دفعی قرآن این باشد که سرنوشت انسانها وابسته به قرآن کریم است و بدون تمسک به کتاب الهی بشر به شقاوت و نگون بختی دچار می شود.

چرا خداوند نفرمود شب قدر بهتر از هشتاد و چهار سال است؟ مقصود قرآن از هزار ماه اندازه گیری به یک میزان معین نیست بلکه فضیلت شب قدر از همه اوقات از ابتدا تا انتهای عالم بیشتر است. در واقع هزار کنایه از کل ایام و روزهاست. در واقع هزار یک عدد کامل و رمز این است که حتی اگر انسان تا آخرین روز دنیا در حیات باقی بماند ولی در مسیر کسب کمالات گام بر ندارد هیچ ارزشی ندارد. به بیان دیگر هزار ماه کنایه از همه مخلوقات و شب قدر برترین مخلوق است. لذا رسول الله (ص) و پس از ایشان اهل بیت عصمت و طهارت و بویژه حضرت صاحب الزمان (عج) مظهر لیله القدر هستند.

سهل ساعدى مى گوید: پیغمبر خدا (ص) در عالم خواب دید میمون ها و بوزینه هایى بر فراز منبرش بالا و پایین مى روند. آن حضرت از دیدن این خواب غمگین و ناراحت گردید، پس از این حکایت، هرگز کسى ایشان را خندان ندید تا رحلت فرمود. در مناقب ابن شهرآشوب آمده که قاسم بن فضل حرّانى مى گوید: وقتى مدّت حکومت دودمان بنى امیه را برشمردیم هزار ماه بوده است!

5- راز نیروی فوق العاده علوی (ع) در شب قدر

علم امام با شب قدر چه رابطه ای دارد؟ در تفسیر نورالثقلین روایتی از مولای متقیان نقل می کند که در آن حضرت برخی مقامات معنوی خویش را برای حارث همدانی یاد می کند: مرا در شب قدر، همه ساله، نیرویی افزون رسد و این در فرزندانم که نگهبانان دینند، چنان آمدن شب و روز، تا قیامت باقی است. در تفسیر البرهان از امام صادق (ع) از پدر خویش چنین نقل می کند: هنگامی، علی (ع) ، سوره قدر را می خواند، و فرزندانش، حسن و حسین علیهما السلام در نزد حضرت بودند. امام حسین (ع) به پدرش عرض کرد: ای پدر، وقتی این سوره را می خوانیی، شیرینی و حلاوت دیگری از آن حس می شود. امیرالمومنین (ع) فرمود: چون این سوره فرود آمد، جد تو پیامبر (ص) دست خویش را به روی شانه راست من نهاد و فرمود:
ای برادر و وصی من، این سوره، پس از من، از آنِ تو است، و پس از تو، از آنِ دو فرزند تو است. جبرئیل حوادث یک سال امت مرا (در شب قدر) به من خبر می دهد. پس از من این اخبار را به تو خواهد داد: «و لها نور ساطع، فی قلبک و قلوب اوصیائک الی مطلع فجر القائم» و این سوره، در قلب تو و در قلب اوصیای تو، همواره، نوری تابناک خواهد افشاند، تا به هنگام طلوع سپیده دمان ظهور قائم (عج).