یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در اجرای این واجب الهی بهره‌مندی از روش صحیح است. بهترین روش را نیز قرآن و روایات برای ما ترسیم نموده‌اند.
یکی از مسائلی که بعضا موجب فاصله بیش از حد آمر به معروف و فرد خاطی می‌شود نوع نگرش به مردم است. اغلب ما تا یک عیب ظاهری را در مردم می‌بینیم اجازه قضاوت باطن او را هم به خود می‌دهیم. لذا رهبر معظم انقلاب در سفر به خراسان شمالی به همین اشکال اشاره فرمودند: «مدارا کنید، ممکن است ظاهر زننده‌اى داشته باشد (خب) داشته باشد. بعضى از همین‌هایى که در استقبالِ امروز بودند، در عرف معمولى به آنها می‌گویند «خانم بدحجاب»؛ اشک هم از چشمش دارد می‌ریزد. حالا چه کار کنیم؟ ردش کنید؟ مصلحت است؟ حق است؟ نه، دل، متعلق به این جبهه است؛ جان، دلباخته به این اهداف و آرمان‌هاست. او یک نقصى دارد، مگر من نقص ندارم؟ نقص او ظاهر است، نقص‌هاى این حقیر باطن است؛ نمى‌بینند. ما هم یک نقص داریم، او هم یک نقص دارد. با این نگاه و با این روحیه برخورد کنید. البته انسان نهى از منکر هم می‌کند؛ نهى از منکر با زبان خوش، نه با ایجاد نفرت.»
اگر این نگرش صحیح و با دوستی و مدارا در امر به معروف ایجاد شود بهترین زمان و مناسب‌ترین شرایط برای پذیرش امر به معروف فراهم آمده است. یکی از شیعیان می‌گوید: در حضور امام صادق (ع) درباره عده‌ای سخن به میان آمد. من به امام عرض کردم: ما از آنان بیزاریم، زیرا آنان به آنچه ما قائلیم، قائل نیستند. امام فرمود: با اینکه آنان دوستدار ما هستند اما به آنچه شما قائل هستید، قائل نیستند، [آنوقت] شما از آنان بیزارید؟! گفتم: آری. امام فرمود: «اگر چنین است ما نیز از مزایایی برخورداریم که شما از آنها بی‌بهره‌اید، در این صورت آیا ما هم باید از شما بیزاری بجوییم!؟ با آنها دوستی کنید و از آنها بیزاری مجویید، زیرا بعضی از مسلمانان از اسلام یک سهم و بعضی دو سهم و بعضی هفت سهم دارند سزاوار نیست بر دوش آنکه از اسلام یک سهم دارد به اندازه آنکه دو سهم دارد، بار بگذاریم.» (وسائل الشیعه، ج ۱۱، ص ۴۲۷)
این بیان نورانی امام اولا به ما می‌آموزد که ما حق نداریم به سبب پایین‌تر بودن درجات ایمان برخی از مردم ارتباط خود را به کلی با آنها قطه کنیم. (البته در روایات دیگری حضرت به دسته بندی و مشخص کردن مرز در اطمینان به دوستان با شرایط مختلف نیز دستور می‌دهند)
ثانیا از هر کسی به تناسب شرایط خود و خانواده و درجه ایمانش انتظار داشته باشیم و با تحمیل یکباره همه حسنات و معارف بر دوشش مبادا او را به کلی از دین زده نماییم. یعنی پله پله و با لحاظ همه شرایط اعم از ایمان، توجه به روحیات، قدرت تحمل و میزان شوق و حوصله و حتی سن افراد، به ترویج معارف و نهی از منکرات بپردازیم تا به آثار مطلوب دست یابیم.
**
۲- امر به معروف زبانی یکی از معجزات اسلام است
یکی از تصورات غلط ولی رایج در امر به معروف و نهی از منکر این است که گمان می‌کنیم این دو واجب برای مواقع خاصی است نه برای همیشه. یعنی با این جمله که «احتمال اثر ندارد» مسئولیت را از گردن خویش ساقط می‌کنیم. رهبر معظم انقلاب کاملا با این تصور مخالف بوده و می‌فرمایند: «من همین امر به معروف و نهى از منکر زبانى را - ولو به شکل خیلى راحت و آرام و بدون هیچ خشونت و دعوایى - واقعایکى از معجزات اسلام مى‌دانم. مثلایک نفر کار خلافى مى‌کند، مى‌گویند آقا شما این کار را نباید مى‌کردى. این مطلب را بگو و برو. مى‌گوید او برمى‌گردد دو تا فحش به من مى‌دهد. خیلى خوب؛ حالا دو تا فحش هم به شما بدهد؛ براى خاطر امر خدا تحمّل کنید. اگر نفر دوم هم بگوید آقا شما باید این کار را نمى‌کردى؛ بدانید اگر دعوا هم بکند، دعوایش کمتر از آنى است که با نفر اوّل کرده است. نفر سوم و نفر دهم و نفر بیستم هم همین‌طور. بنابراین، اگر نهى از منکر باب شد و تا نفر بیستم رسید، شما خیال مى‌کنید آن آدم دیگر آن کار را تکرار خواهد کرد؟ نهى از منکر واقعا معجزه مى‌کند...» (بیانات در جلسه پرسش و پاسخ مدیران مسئول و سردبیران نشریات دانشجویی- ۷۷/۱۲/۰۴)
مردی خدمت رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلم) آمد و از اینکه همسایه‌اش او را آزار می‌رساند، زبان به گلایه گشود. رسول خدا (ص) که کانون علم و بردباری بود، او را به صبر دعوت کرد. مرد آرام شد و رفت. چند روز بعد برگشت و از آزار و اذیّت همسایه زبان به شکایت باز کرد. مجددا رسول خدا (صلّی الله علیه و آله) او را به شکیبایی فرا خواند. دوباره پس از چند روز، آن مرد بازگشت و از همسایه‌اش شکوه نمود. این بار پیامبر (صلّی الله علیه و آله) به او فرمود: اسباب خود را جمع کن و داخل کوچه قرار بده. مردم که از کوچه عبور می‌کنند، از تو علّت این اقدام را سوال می‌کنند و تو نیز علّت این کار خود را به آنها بگو (آزار و اذیّت همسایه) مرد همین ابتکار را به کار برد. رهگذران بودند و سوال و جواب این مرد و بالاخره مراتب به گوش همسایه مردم آزار رسید و آبروی خود را در خطر از دست رفتن دید. خدمت همسایه رسید و با الحاح و التماس از او خواست اسباب خود را به منزل ببرد و بیش از این به مردم چیزی نگوید و قول داد که من بعد همسایه خود را آزار نرساند. مرد که مقصود را حاصل دید، اسباب خود را به منزل برگرداند و از آن پس همسایه‌اش او را آزار نرساند.
در خاطرات آیت الله شاه آبادی استاد اخلاق امام خمینی (ره) نقل کرده‌اند که همسایه دکتری داشت که برای دخترش معلم موسیقی گرفته بود و وقت و بی‌وقت صدای موسیقی حرام در منزل ایشان می‌آمد. مرحوم شاه آبادی برایش پیغام فرستاد که دست از این کار بردارد اما جواب دکتر آن بود که من دست از این کار برنخواهم داشت و تو نیز هر آنچه می‌خواهی انجام بده! ایشان هم به شاگردانش توصیه کرد از این پس هرکس از کنار مطب این دکتر عبور می‌کند، وارد مطب شود و با زبان نرم و ملایم دکتر را از این کار باز بدارد. دیری نگذشت که دکتر برای مرحوم شاه آبادی پیغام فرستاد که شما با پشتوانه مردمی کار خود را انجام دادی. اگر به مراجع قضائی مراجعه می‌کردی، به راحتی جوابشان را می‌دادم، امّا این شیوه را پیش بینی نکرده بودم!
**
۳- مهم‌ترین مصادیق امر به معروف و نهی از منکر در کلام رهبری
یکی از خطاهای موجود در عرصه امر به معروف و نهی از منکر انحصار آن به یکسری امرو خاص و جزئی است. البته عده‌ای مغرض نیز از همین مسئله سوء استفاده کرده و برای زیر سوال بردن اصل این دو واجب مهم الهی اقدام کرده و می‌کنند.
رهبر معظم انقلاب در این رابطه می‌فرمایند: «در حاشیه عرض بکنیم که این معنای مهم امر به معروف و نهی از منکر را نباید به مسائل زیر نصاب اهمیت منحصر کرد؛ بعضی تصور می‌کنند امر به معروف و نهی از منکر منحصر می‌شود به اینکه انسان به فلان زن یا فلان مردی که یک فرع دینی را رعایت نمی‌کند تذکر بدهد؛ البته اینها امر به معروف و نهی از منکر است امّا مهم‌ترین قلم امر به معروف و نهی از منکر نیست. مهم‌ترین قلم امر به معروف و نهی از منکر عبارت است از امر به بزرگترین معروف‌ها و نهی از بزرگترین منکر‌ها.» (بیانات در تاریخ ۱/۱/۹۴)
اما بزرگترین معروف‌ها و منکرات کدام‌اند؟
«بزرگترین نعمت خدا وجود این نظام است و بزرگترین معروف، دفاع از این نظام است.» (بیانات در تاریخ ۱۳۸۰/۰۶/۱۵)
«بزرگترین معروف‌ها در درجه اول عبارت است از ایجاد نظام اسلامی و حفظ نظام اسلامی؛ این امر به معروف است. معروفی بالا‌تر از ایجاد نظام اسلامی و حفظ نظام اسلامی نداریم؛ هر کسی که در این راه تلاش کند، آمر به معروف است؛ حفظ عزّت و آبروی ملّت ایران، بزرگترین معروف است.» (همان)
از طرفی معروفهای مهم دیگری نیز هستند که نباید زیر سایه بعضی مصادیق امر به معروف از آنها غافل شویم:
«معروف‌ها اینها هستند:
۱- اعتلای فرهنگ
۲- سلامت محیط اخلاقی
۳- سلامت محیط خانوادگی
۴- تکثیر نسل و تربیت نسل جوان آماده برای اعتلای کشور
۵- رونق دادن به اقتصاد و تولید
۶- همگانی کردن اخلاق اسلامی
۷- گسترش علم و فنّاوری
۸- استقرار عدالت قضائی
۹- استقرار عدالت اقتصادی
۱۰- مجاهدت برای اقتدار ملت ایران
۱۱- و ورای آن و فرا‌تر از آن، اقتدار امت اسلامی
۱۲- تلاش و مجاهدت برای وحدت اسلامی
مهم‌ترین معروف‌ها اینهاست و همه موظّفند در راه این معروف‌ها تلاش کنند، امر کنند.»
در طرف دیگر برخی منکرات بزرگ و مضر برای جامعه اسلامی عبارتند از:
«نقطه مقابل اینها هم عبارت است از منکر‌ها:
۱- ابتذال اخلاقی منکر است
۲- کمک به دشمنان اسلام منکر است
۳- تضعیف نظام اسلامی منکر است
۴- تضعیف فرهنگ اسلامی منکر است
۵- تضعیف اقتصاد جامعه و تضعیف علم و فنّاوری منکر است
از این منکر‌ها باید نهی کرد.»
یکی دیگر از مصادیق مهم معروف و منکر به اختلافات فراوان در میان اعضای یک جامعه اسلامی مربوط می‌شود. امروز بیشترین اختلافات را در بین مردم و مسئولین شاهدیم و رسانه‌های نوظهور نیز با افشای اختلافات و بزرگنمایی آنها بر آتش این درگیری‌ها می‌دمند.
رهبر انقلاب در این زمینه می‌فرمایند: ««و اصلاح ذات البین» میانه افراد را اگر اختلافی وجود دارد، اصلاح کنیم. «و افشاء العارفه و س‌تر العائبه»؛ درباره اشخاص، نقاط مثبت را، نقاط خوب را افشاء کنیم، منتشر کنیم. از کسی، از مسئولی کار خوبی سراغ دارید، این را بیان کنید و بگویید. نقطه مقابل: اگر چنانچه نقطه منفی سراغ دارید، این را افشاء نکنید. افشاء نکردن معنایش این نیست که نهی از منکر نکنید؛ چرا، به خود آن کسی که به کارش اشکالی وارد است و باید ایراد گرفته شود، گفته بشود؛ اما افشاء کردن این چیز‌ها مصلحت نیست. (بیانات در تاریخ ۱۳۹۰/۰۵/۱۶)
یکی دیگر از اموری که جزء تبعات امر به معروف و نهی از منکر به شمار می‌رود قانون شکنی تحت عنوان‌این دو واجب الهی است. رهبر انقلاب صراحتا اعلام کردند هرچند امر به معروف زبانی همیشه و بر همه افراد واجب است اما این مسئله نباید بهانه‌ای برای تخلف از قوانین موجود در کشور شود:
«قانونشکنی جرم است. تخلّف از قانون و خروج از مدار قانونی برای مقابله با هر چیزی که به نظر انسان منکر میآید- بدون اجازه حکومت- خودش یک جرم است.» (۱۳۸۰/۰۵/۱۱)
البته رهبر معظم انقلاب به موارد مهم دیگری نیز در بیانات سال‌های اخیرشان اشاره نموده‌اند از جمله: خرید کالای ایرانی؛ افزایش جمعیت و فرزندآوری؛ احساس مسئولیت؛ رعایت اخلاق انتخاباتی و سیاسی؛ مقابله با تفکرات انحرافی و اسلام آمریکایی و تشیع لندنی؛ اصلاح الگوی مصرف؛ پرهیز از اسراف؛ انس با قرآن و تدبر در آن؛ توصیه به نماز؛ توصیه مردم و مسئولین به بصیرت؛ دوری از مصادیق تجمل گرایی؛ حسن ظن به خدا و....
