اینکه چرا اینقدر نسبت به این حکم مسلم الهی، سست و کاهل هستیم جای آسیب شناسی جدی دارد. آنهایی هم که در این رابطه قلم فرسایی می کنند خود در میدان عمل ضعف دارند و این نشان می دهد که مشکلات و ضعف های جامعه ما در خصوص اجرای این حکم شرعی قطعی، عمومی و همه گیر است.

برای مثال واجبات دیگری هم هستند که برخی نسبت به آن عاملند و برخی کاهل، مانند خمس و زکات؛ لکن امر به معروف جزء آن دسته از واجبات است که غالباً –حتی درصد بسیار بالایی از متدینین- نیز در اجرای آن کاهلند.

 ترس، عامل بازدارنده؟

اما به راستی چرا؟ آیا این ضعف در اجرای حکم خداوند از ترس ناشی می شود؟اگر اینگونه است دلیل ما کاملاً غیر موجه است. چرا که آیات 40 و 41 سوره حج وعده می دهد کسی که خدا را یاری رساند، خداوند نیز به یقین او را یاری می کند و سپس در ذکر مصداق این افراد می فرماید: «همانها که نماز برپا می دارند و زکات می پردازند و به معروف فرمان می دهند و از منکر باز می دارند.» چه ضمانتی از قول خدای متعال در این آیات بالاتر که هرکس امر به معروف کند یعنی خدا را یاری کرده و هرکه خدا را یاری رساند خداوند هم یقیناً او را یاری می کند؟

  امر به معروف موجب کاهش «روزی» می شود؟

شاید هم گمان می کنیم امر به معروف و نهی از منکر کردن موجب ایجاد خطر جانی برای ما می شود یا ممکن است باعث شود افرادی با ما دشمن شوند و در نهایت در به دست آوردن روزی دچار مشکل خواهیم شد!

اگر چنین ذهنیتی هم داشته باشیم کاملاً غلط است. زیرا در فرمایشات حضرت علی (ع) آمده است که امر به معروف و نهی از منکر نه اجلی را نزدیک می کند و نه باعث کاهش روزی می شود، بلکه ثواب اعمال را چند برابر و پاداش آنها را عظیم می سازد. (2)

  احتمال تأثیر همه جا قطعی است

یکی دیگر از دلایلی که برای عمل نکردن به این واجب فراموش شده اقامه می شود این است که چون یکی از شرایط امر به معروف و نهی از منکر، احتمال تأثیر است و ما در بسیاری از مواقع احتمال تأثیر نمی دهیم لذا در این شرایط بر ما واجب نیست.

پاسخ این دلیل را نیز رهبر معظم انقلاب به صراحت تمام داده اند:

«بعضی گفته اند که باید احتمال تأثیر وجود داشته باشد. من می گویم احتمال تأثیر همه جا قطعی است. مگر در نزد حکومت های قلدر، قدرتمندها و سلاطین. آنهایند که البته حرف حساب به گوششان فرو نمی رود و اثر نمی کند.»

البته ممکن است باز هم عده ای بگویند ما گفتیم و اثر نکرد لذا این بار نمی گوییم.

در این خصوص هم رهبر معظم انقلاب فرمایش جالبی دارند:

«می‌گویند چرا اثر نمی کند؟ تجربه کنید، منکری را که دیدید با زبان تذکر دهید. اصلاً هم لازم نیست زبان گزنده باشد یا شما برای رفع آن سخنرانی کنید! یک کلمه بگویید آقا، خانم، برادر! این منکر است. شما بگویید، نفر دوم بگوید، نفر سوم بگوید، نفر دهم بگوید، نفر پنجاهم بگوید؛ کی
می‌تواند منکر را ادامه دهد؟»

  یک سؤال اساسی، متولی دولت است یا مردم یا...؟

یک شبهه در اینجا وجود دارد به این ترتیب که بگوییم: ما در مملکت جمهوری اسلامی زندگی می کنیم و هرکاری متولی خاص خودش را دارد. برای مثال اگر کسی دزدی کند، ما حق نداریم او را مجازات کنیم. چرا؟ چون نیروی انتظامی مسئول این کار است. در خصوص امر به معروف هم ستاد احیاء و غیره متولی کارند و ما حق نداریم رأساً اقدام کنیم.

پاسخ به این شبهه را در دو بخش خواهیم گفت. اولاً باید بدانیم از لحاظ فقهی بر فرض که ستاد و تشکیلاتی در خصوص اجرای این واجب الهی وجود داشته باشد، این به معنای سقوط تکلیف از گردن ما هست یا خیر؟

با توجه به اینکه این موضوع از شئون حکومت اسلامی باید ببینیم نظر ولی فقیه در این رابطه چیست. رهبر معظم انقلاب می فرماید:

«منتظر نباشید دستگاه ها بیایند و کاری بکنند. بعضی از مردم به اینجا تلفن زدند، نامه نوشتند و سفارش کردند که «آقا! شما گفتید نهی از منکر، سیل پشتیبانی ها هم انجام گرفت. اما عملاً کاری نشد!» عملاً چه کار می خواستید بشود؟ مگر لازم است که این جا هم دولت وارد بشود یا دستگاه قضایی مستقیماً وارد شود؟ خود مردم باید وارد شوند. خود مردم باید نهی کنند... کار هم کار همه است. این طور نیست که مخصوص عده ای خاص باشد... نگویید به من چه او هم نمی تواند بگوید به تو چه! اگر هم گفت شما اعتنا نکنید...»

پس با این بیان روشن از سوی ولی فقیه مشخص شد که این شبهه از اصل باطل است. چرا که بر فرض وجود تشکیلات منسجم در رابطه با امر به معروف و نهی از منکر باز هم این موضوع یک فریضه همگانی است و بر همه آحاد مردم واجب است. البته وظیفه عموم مردم تنها تذکر دادن است و بس. حتی در بسیار از موارد سماجت و پیگیری لازم نیست و شاید حتی مضرّ هم باشد. آنچه مهم و تأثیرگذار است همگانی بودن است. وقتی همه تذکر دادند ولو به یک کلمه آن وقت اثر معجزه آسای این واجب الهی را مطابق فرمایشات رهبر انقلاب شاهد خواهیم بود.

   ستادی برای احیای واجب مغفول

اما بخش دوم پاسخ مربوط به وجود تشکیلاتی با نام «ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر» است. چندی پیش با یکی از مسئولان این ستاد ساعاتی به گفتگو نشستم. ماحصل آن مذاکره این بود که اصلاً کار این ستاد امر به معروف نیست. تعجب نکنید. به گفته این مسئول رهبر معظم انقلاب به آیت الله جنتی -که مسئولیت اصلی ستاد با وی است- فرموده اند وظیفه شما احیاء است نه خود امر به معروف. یعنی این ستاد تشکیل شده است تا بتواند در زمینه احیای این واجب فراموش شده فعالیت کند.

ضمن اینکه خود این ستاد با یک مشکل دیگری هم روبروست. هنوز مشخص نیست تشکیلات ستاد احیاء امر به معروف و نهی از منکر زیر نظر چه شخصی یا چه ارگانی است و ساز و کار قانونی آن در نیمه های راه متوقف شده است. یعنی طرح، تا مجلس هم پیش رفته است ولی چون متولی اصلی کار مشخص نشده است، لذا کار در مجلس یکی دو سالی است که متوقف شده است. البته اعضای این ستاد با همت بالا و پشتکار زیاد به فعالیت مشغولند، اما وقتی کار قانونی نشد، بودجه هم نیست، بودجه هم که نبود نیروی کار نیست و...! الان این ستاد با تعداد اعضای بسیار انگشت شمار در سطح کشور مشغول فعالیت است ولی همین تعداد هم از ارگان های دیگر به این ستاد مامور شده اند چون خود این ستاد هنوز از جایگاه قانونی مشخصی برخوردار نیست.

پس بطلان شبهه فوق از دو جهت اثبات شد. اولاً ستادی برای امر به معروف وجود ندارد. آن هم که هست، وظیفه اش احیاست نه خود امر به معروف و نهی از منکر. ثانیاً اگر هم تشکیلاتی وجود داشت مطابق حکم حکومتی و فتوای صریح رهبر معظم انقلاب، باعث سقوط تکلیف از گردن ما نمی شد.

کلام را با بیان زیبای رهبر معظم انقلاب به پایان می بریم:

«من این امر به معروف و نهی از منکر زبانی را، ولو به شکل خیلی راحت و آرام و بدون هیچ خشونت و دعوایی، واقعاً یکی از معجزات اسلام می دانم.»

پی نوشت:

1- نهج البلاغه، حکمت 374

2- غرر الحکم، ج 2، ص 611، ح 3648