حال که قیمت نفت بیشتر از 50 درصد ارزش خود را از دست داده و کم کم فشارهای ناشی از کاهش قیمت در بودجه کشورهای تولیدکننده در حال آشکار‌شدن است، شاید از دست‌رفتن این فرصت بیش از هرچیز خود را نشان دهد.
درحالی‌که بیشتر کشورهای تولیدکننده نفت را کشورهای حاشیه خلیج فارس تشکیل می‌دهند؛ اما این کشورها صنایع قابل اتکایی برای کنار گذاشتن نفت از بودجه خود و جبران کاهش قیمت آن را ندارند؛ اما جمهوری اسلامی ایران با در اختیار داشتن ظرفیت‌های عظیم طبیعی و انسانی این توانایی را در اختیار دارد. از همین رو است که بسیاری از کارشناسان طی ماه‌های گذشته از لزوم حرکت در مسیر توسعه معادن و جایگزین‌کردن آن با صنعت نفت و درآمدهای نفتی سخن گفتند. معادنی که ایران را در زمره یکی از کشورهای غنی در میان تمامی کشورهای دنیا قرار داده است و توسعه متناسب هریک از آن‌ها در بخش‌های مختلف برای شکوفایی اقتصاد هر کشوری به تنهایی کافی است.
اما این موضوع که چگونه معادن در توسعه آن‌ها در کشور می‌تواند انجام شود و در فرایندی مشخص، جایگزین صنعت نفت و درآمدهای آن شود موضوعی است که میان صاحب‌نظران و اقتصاد‌دانان اختلاف نظرهای گسترده‌ای وجود دارد. بخشی از فعالان و کارشناسان این حوزه معتقدند که بخش معدن کشور اگرچه پتانسیل قابل توجهی برای جایگزین‌شدن با صنعت نفت دارد؛ ولی عدم توسعه زیربنایی آن در تمامی این سال‌ها این بخش را نیز به خام فروشی مواد معدنی تبدیل کرده و هر ساله بخش قابل توجهی از منابع معدنی کشور به‌صورت خام به کشورهای مختلف غربی و شرقی صادر شده و بعد از مدتی کالاهای ساخته شده از همین مواد با قیمت‌های چندین برابر به کشور وارد می‌شود.
حمیدرضا بهرامن نایب رئیس خانه معدن در گفتگو با «شما» به این رابطه تأکید می‌کند: هنگامی که یک ماده معدنی را به گندله یا کنسانتره تبدیل می‌کنیم باز هم به فرآوری کامل دست نیافته‌ایم؛ زیرا تنها زمانی می‌توان گفت که به فرآوری دست یافته‌ایم که تمام اهداف اصلی محقق شده باشند. در بخش معدن در استراتژی قابل اجرا با توجه به شرایط امروز کشور باید تغییراتی صورت بگیرد؛ زیرا اگر خام فروشی در بخش سنگ آهن یا سنگ‌های تزئینی صورت می‌گیرد، باید به‌دنبال این باشیم که فناوری تبدیل محصولات خام را ارتقا دهیم تا محصول خام صادر نکنیم. از سوی دیگر هرچه فناوری فرآوری مواد معدنی را ارتقا دهیم باز هم به پای کشورهایی نظیر چین نخواهیم رسید.
نایب رئیس خانه معدن معتقد است با اتکا به معادن ایران به‌راحتی می‌توان از وابستگی به درآمدهای نفتی آزاد شد؛ ولی این موضوع پیش‌شرط‌های مهمی را نیاز دارد که مهم‌ترین آن توسعه بخش معدن از سوی دولت و حضور قدرتمند بخش خصوصی است. وی تأکید می‌کند: رمز موفقیت در بخش معدن استفاده از فناوری روز دنیا است و اگر بتوانیم با سرمایه‌گذاری در شرکت‌های معتبر خارجی این فناوری را وارد کشور کنیم، بسیاری از مشکلات این بخش برطرف خواهد شد.
علی دارابی، کارشناس بخش معدن برخلاف نایب رئیس خانه معدن معتقد است: خام فروشی در بخش معدن در کشور بسیار زیاد بوده و عملاً در این بخش منابع گران قیمت و ذخایر عظیم زیر زمینی کشور به قیمت ناچیز با خام فروشی صادر می‌شود.
وی در گفتگو با «شما» تأکید می‌کند: اگر منظور از توسعه بخش معدن و جایگزین‌کردن آن با درآمدهای نفتی خام فروشی کنونی منابع عظیم معدنی کشور است این موضوع عملاً با درآمدهای نفتی ماهیتاً تفاوتی نخواهد داشت.
وی با تشریح گستردگی خام فروشی در بخش معدن به استان کرمان و معادن متنوع این استان اشاره می‌کند و می‌گوید: استان کرمان بهشت معادن ایران لقب گرفته است؛ ولی در تمامی این سال‌ها عدم سرمایه‌گذاری در بخش‌های بالادستی منابع معدنی این استان به‌صورت خام به کشورهای مختلف صادر شده است.
وی در تشریح حجم خام فروشی در بخش معادن کشور می‌گوید: یکی از بزرگترین معادن کرومیت جهان در استان کرمان واقع است. معدن فاریاب 70 درصد کرومیت موجود در ایران را در خود جای داده است و بیشترین تولید کرومیت در ایران را دارد. خام فروشی در این معادن بسیار وسیع بوده و هر ساله بخش قابل توجهی از محصولات این معدن به‌صورت خام به چین صادر می‌شود.
دارابی تأکید می‌کند: کرومیت یکی از کالاهای مورد توجه کشور چین است؛ زیرا 85 درصد از کرومیت موجود در جهان هم اکنون در صنایع متالورژیکی و در صنعت فولاد به کار می‌رود و چین یکی از غول‌های تولید فولاد در جهان بوده؛ پس نیاز این کشور به کرومیت و فروکروم روز افزون شده است. در این میان سنگ‌های معادن فاریاب نیز پس از استخراج و فعالیت‌های محدود صنعتی به چین صادر می‌شود.
