(و من کفر بعد ذلک فأولئک هم الفاسقون). چون دلیل و قرینه قطعی نداریم که منظور از کلمه فی‌الارض فقط سرزمین مکه یا سرزمین مخصوص و محدود دیگری باشد، پس شاید بتوان گفت الف و لام کلمه الارض، الف و لام استغراق و مقصود از کلمه (فی الارض) کلیه زمین این جهان است که سرزمین مکه هم از جزو آن می‌باشد. یعنی روزی خواهد آمد که خلافت و حکومت همه زمین در اختیار مؤمنان صالح و نیکوکار قرار خواهد گرفت. بازهم با توجه به آنچه گفته شد چون اولاً حکومت همه زمین در اختیار مؤمنان نیکوکار قرار نگرفته و ثانیاً وعده خداوند که در این آیه فرموده؛ خلافت و حکومت زمین در آینده در اختیار مؤمنان خواهد بود، تخلف‌پذیر نیست پس شکی نیست که قطعاً این مژده مبارک در آینده جامه عمل خواهد پوشید. جالب اینکه کلمات (لیستخلفنهم – لیمکنن و لیندلنهم) همه مضارع و حکایت از زمان آینده می‌کنند و آن زمان آینده، زمان ظهور و عروج حضرت مهدی موعود و قائم آل‌محمدی صلی‌الله علیه و آله و سلم خواهد بود و از جمله گواهانی که این معنی را تأیید، بلکه قطعی می‌کند، اخبار و احادیث فراوانی است که از طرق اهل تسنن و شیعه درباره ظهور آن مصلح اعظم جهان و منتقم حقیقی وارد شده است (1) و مصداق کامل وعده خلافت و حکومت صالحان بر روی زمین در زمان ظهور حضرت ولیعصر – عجل‌الله تعالی فرجه‌الشریف – تحقق خواهد یافت و همچنین در آیه 105 سوره الانبیا خداوند متعال می‌فرماید: (ولقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون)؛ ما در زبور بعد از ذکر تورات نوشتیم که بندگان صالح من وارث حکومت زمین خواهند شد. در بعضی از روایات صریحاً این آیه تفسیر به یاران مهدی (عج) شده است. چنانکه در مجمع‌البیان، ذیل همین آیه از امام محمدباقر (ع) چنین می‌خوانیم: هم اصحاب‌المهدی فی آخر الزمان: بندگان صالحی را که خداوند در این آیه به عنوان وارثان زمین یاد می‌کند، یاران مهدی (عج) در آخرالزمان هستند. در تفسیر قمی نیز در ذیل این آیه چنین آمده است: ان‌الارض یرثها عبادی الصالحون، قال القائم و اصحابه؛ منظور از اینکه زمین را بندگان صالح خدا به ارث می‌برند، مهدی قائم (عج) و یاران او هستند.ناگفته پیداست مفهوم این روایت انحصار نیست، بدین معنا که تنها این آیه مربوط به زمان ظهور امام عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) باشد، بنابر این در هر زمان و در هرجا بندگان صالح خدا قیام کنند، پیروز و موفق خواهند بود و سرانجام وارث زمین و حکومت آن می‌شوند و قیام حضرت حجت (ع) و یاران ایشان یک مصداق عالی و آشکار از این آیه شریفه است.علاوه بر روایات فوق که در خصوص تفسیر این آیه وارد شده است روایات بسیار زیادی که بالغ بر حد تواتر است از طریق شیعه و اهل تسنن در مورد مهدی(عج) از پیامبر گرامی (صلی‌الله علیه و آله و سلم) و همچنین از ائمه اهل بیت (علیه السلام) نقل شده است که همه آنها دلالت بر این دارد که سرانجام حکومت جهان به دست صالحان خواهد افتاد و مردی از خاندان پیامبر (صلی‌الله علیه و آله و سلم) قیام می‌کند و زمین را پر از عدل و داد می‌سازد، آنچنان که از ظلم و جور پر شده باشد. از جمله این حدیث معروف است که در اکثر منابع اسلامی از پیامبر(ص) نقل شده:
(لدلم یبق من الدنیا الایوم، لحلول‌الله ذلک الیوم، حتی یبعث رجلا(صالحا) من اهل بیتی یملا الارض عدلا و قسطا کما ملئت ظلما و جورا)؛
اگر از عمر جهان جز یک روز نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانی می‌کند تا مرد صالحی را از خاندان من برانگیزد که صفحه زمین را پر از عدل و داد کند، همانگونه که از ظلم و جور پر شده است.
این حدیث با همین تعبیر یا مختصر تفاوتی در بسیاری از کتب شیعه و اهل سنت آمده است.(2)اگر بخواهیم به عنوان یک نتیجه‌گیری کلی بیان کنیم با توجه به آیات و روایاتی که بیان گردید اینکه برپایی حکومت صالحان برای اجرای عدل در جامعه منحصر به قیام حضرت
حجت (علیه السلام) نشده است، در خود دقتی بسیار ظریف دارد تا اینکه مردم صالح جامعه از تلاش و تکاپو برای برپایی عدل در جامعه کوتاهی نکنند و قیام حضرت حجت به عنوان یک مصداق کامل و عالی و آشکار از این آیه‌ها می‌باشد. حکومتی که در آن سراسر عدل است و بوی عدالت علوی در جامعه جهانی فراگیر خواهد شد.
و من الله التوفیق.
پی نوشت:
تفسیر قرآن، ج14، ص136
تفسیر نمونه، ج13، ص518
