در بخشی از رساله حقوق امام زین العابدین علیه السلام ، حق اعضا و جوارح انسان بر وی ، تبیین شده است. در شماره های پیشین حق گوش ، چشم و پا ، به اجمال بیان شد و در این شماره در مورد حق دست سخن به میان آمده است.

سها (کارشناس ارشد امور مذهبی _ روان شناس)
MV.Soha@yahoo.com
نوشتار بیست و نهم
اشاره : در بخشی از رساله حقوق امام زین العابدین علیه السلام ، حق اعضا و جوارح انسان بر وی ، تبیین شده است. در شماره های پیشین حق گوش ، چشم و پا ، به اجمال بیان شد و در این شماره در مورد حق دست سخن به میان آمده است.
در مورد حق دست در 7 منبع مورد بررسی دو عبارت مختلف گزارش شده است در این مجال کامل ترین متن از کتاب شریف تحف العقول نقل شده است.
وَ أَمَّا حَقُّ یَدِکَ فَأَنْ لَا تَبْسُطَهَا إِلَى مَا لَا یَحِلُّ لَکَ فَتَنَالَ بِمَا تَبْسُطُهَا إِلَیْهِ مِنَ اللَّهِ الْعُقُوبَهَ فِی الْآجِلِ وَ مِنَ النَّاسِ بِلِسَانِ اللَّائِمَهِ فِی الْعَاجِلِ وَ لَا تَقْبِضَهَا مِمَّا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهَا وَ لَکِنْ تُوَقِّرُهَا بِهِ تَقْبِضُهَا عَنْ کَثِیرٍ مِمَّا لَا یَحِلُّ لَهَا وَ تَبْسُطُهَا بِکَثِیرٍ مِمَّا لَیْسَ عَلَیْهَا فَإِذَا هِیَ قَدْ عَقَلَتْ وَ شَرَفَتْ فِی الْعَاجِلِ وَجَبَ لَهَا حُسْنُ الثَّوَابِ مِنَ اللَّهِ فِی الْآجِلِ [1]
واما حق دست تو ، این است که به آنچه حلال نیست دست یازی مکنی که در این صورت به عقوبت اخروی پروردگار و ملامت دنیوی مردم دچار گردی. همچنین از کارهایی که خدا بر تو لازم و واجب دانسته دست مکشی بلکه با صرف نظرکردن از آنچه حلال نیست ، به دستان خود وقار و سرافرازی ده و به چیزی دست یاز که به ضرر تو نیست . اگر چنین کردی ، دست و قدرت خود را مهار کرده و در دنیا به آن شرافت داده ای و بهترین پاداش ها را نیز از جانب خداوند متعال در آخرت بر خود واجب نموده ای.
نکات کاربردی
به طور خلاصه می توان به نکات زیر در فرمایش امام سجاد علیه السلام اشاره نمود :
1. « یَدْ » یک معنای حقیقی دارد و یک معنای مجازی « یَدْ » در معنای حقیقی خود ، به « دست » به عنوان عضوی از بدن اطلاق می شود و در معنای مجازی به « قدرت و توانایی انجام امور » اطلاق می شود. مانند « یَدْ » در آیه شریفه « یَدُاللهِ فَوْقَ اَیدِیهِمْ » [2]
2. مفرد بودن « یَدْ » ( به خلاف « رِجْلَیْنِ » که در رساله حقوق تثنیه آمده است ) به تنهایی دلالت بر این دارد که معنای مجازی آن مورد نظر است. البته این دلالت با معنای حقیقی منافاتی ندارد زیرا معنای مجازی « یَدْ » عام تر بوده و معنای حقیقی آن را نیز در بر می گیرد.
3. انسان باید از دست و قدرت خود در راه حلال بهره ببرد.
4. در لسان قرآن و روایات ؛ منظور از آجل ، آخرت و مراد از عاجل ، دنیا است.
5. استفاده از قدرت بر خلاف رضای خدا و در امور غیر حلال ، هم عذاب اخروی در پی دارد و هم در دنیا عاقبت بدی دارد.
6. استفاده از قدرت به گونه ای که مورد رضایت خداوند متعال باشد ، موجب وقار و سرافرازی انسان در دنیا و آخرت خواهد بود.
7. هر آنچه که شرع مقدس حرام نموده ، حکمتی داشته و به تحقیق در دنیا و آخرت اثر نامطلوبی برای انسان در پی دارد.
8. اگرچه دست خیر داشتن ، آثار مثبت دنیوی دارد اما بهترین پاداش ها در آخرت و نزد خداست . در قرآن کریم نیز چنین آمده است « و الله عنده حسن الثواب» . [3]
وَ أَمَّا حَقُّ یَدِکَ فَأَنْ لَا تَبْسُطَهَا إِلَى مَا لَا یَحِلُّ لَکَ فَتَنَالَ بِمَا تَبْسُطُهَا إِلَیْهِ مِنَ اللَّهِ الْعُقُوبَهَ فِی الْآجِلِ وَ مِنَ النَّاسِ بِلِسَانِ اللَّائِمَهِ فِی الْعَاجِلِ وَ لَا تَقْبِضَهَا مِمَّا افْتَرَضَ اللَّهُ عَلَیْهَا وَ لَکِنْ تُوَقِّرُهَا بِهِ تَقْبِضُهَا عَنْ کَثِیرٍ مِمَّا لَا یَحِلُّ لَهَا وَ تَبْسُطُهَا بِکَثِیرٍ مِمَّا لَیْسَ عَلَیْهَا فَإِذَا هِیَ قَدْ عَقَلَتْ وَ شَرَفَتْ فِی الْعَاجِلِ وَجَبَ لَهَا حُسْنُ الثَّوَابِ مِنَ اللَّهِ فِی الْآجِلِ [1]
واما حق دست تو ، این است که به آنچه حلال نیست دست یازی مکنی که در این صورت به عقوبت اخروی پروردگار و ملامت دنیوی مردم دچار گردی. همچنین از کارهایی که خدا بر تو لازم و واجب دانسته دست مکشی بلکه با صرف نظرکردن از آنچه حلال نیست ، به دستان خود وقار و سرافرازی ده و به چیزی دست یاز که به ضرر تو نیست . اگر چنین کردی ، دست و قدرت خود را مهار کرده و در دنیا به آن شرافت داده ای و بهترین پاداش ها را نیز از جانب خداوند متعال در آخرت بر خود واجب نموده ای.
نکات کاربردی
به طور خلاصه می توان به نکات زیر در فرمایش امام سجاد علیه السلام اشاره نمود :
1. « یَدْ » یک معنای حقیقی دارد و یک معنای مجازی « یَدْ » در معنای حقیقی خود ، به « دست » به عنوان عضوی از بدن اطلاق می شود و در معنای مجازی به « قدرت و توانایی انجام امور » اطلاق می شود. مانند « یَدْ » در آیه شریفه « یَدُاللهِ فَوْقَ اَیدِیهِمْ » [2]
2. مفرد بودن « یَدْ » ( به خلاف « رِجْلَیْنِ » که در رساله حقوق تثنیه آمده است ) به تنهایی دلالت بر این دارد که معنای مجازی آن مورد نظر است. البته این دلالت با معنای حقیقی منافاتی ندارد زیرا معنای مجازی « یَدْ » عام تر بوده و معنای حقیقی آن را نیز در بر می گیرد.
3. انسان باید از دست و قدرت خود در راه حلال بهره ببرد.
4. در لسان قرآن و روایات ؛ منظور از آجل ، آخرت و مراد از عاجل ، دنیا است.
5. استفاده از قدرت بر خلاف رضای خدا و در امور غیر حلال ، هم عذاب اخروی در پی دارد و هم در دنیا عاقبت بدی دارد.
6. استفاده از قدرت به گونه ای که مورد رضایت خداوند متعال باشد ، موجب وقار و سرافرازی انسان در دنیا و آخرت خواهد بود.
7. هر آنچه که شرع مقدس حرام نموده ، حکمتی داشته و به تحقیق در دنیا و آخرت اثر نامطلوبی برای انسان در پی دارد.
8. اگرچه دست خیر داشتن ، آثار مثبت دنیوی دارد اما بهترین پاداش ها در آخرت و نزد خداست . در قرآن کریم نیز چنین آمده است « و الله عنده حسن الثواب» . [3]
پی نوشت ها :
1. تحفالعقول ، ص 255 ، با ترجمه نگارنده ، مشابه این متن در کتابهای بحارالانوار ( به نقل از تحف العقول) و مستدرک الوسایل نیز با اندکی تفاوتآمده است اما در کتابهای بحارالانوار ( به نقل از خصال ) خصال ، مکارم الاخلاق ، من لایحضره الفقیه ، وسایل الشیعه فقط جمله اول ( وَ أَمَّا حَقُّ یَدِکَ فَأَنْ لَا تَبْسُطَهَا إِلَى مَا لَا یَحِلُّ لَکَ ) ذکر شده است.
2. سوره مبارکه فتح ، آیه شریفه 10 « قدرت پروردگار فراتر از قدرت آنان است »
3. سوره مبارکه آل عمران ، آیه شریفه 195 « و بهترین پاداش ها نزد خداوند متعال است »
1. تحفالعقول ، ص 255 ، با ترجمه نگارنده ، مشابه این متن در کتابهای بحارالانوار ( به نقل از تحف العقول) و مستدرک الوسایل نیز با اندکی تفاوتآمده است اما در کتابهای بحارالانوار ( به نقل از خصال ) خصال ، مکارم الاخلاق ، من لایحضره الفقیه ، وسایل الشیعه فقط جمله اول ( وَ أَمَّا حَقُّ یَدِکَ فَأَنْ لَا تَبْسُطَهَا إِلَى مَا لَا یَحِلُّ لَکَ ) ذکر شده است.
2. سوره مبارکه فتح ، آیه شریفه 10 « قدرت پروردگار فراتر از قدرت آنان است »
3. سوره مبارکه آل عمران ، آیه شریفه 195 « و بهترین پاداش ها نزد خداوند متعال است »