از جمله دو بار در ابتدای آغاز سال تحصیلی و اولین جلسه درس خارج فقه خود در تاریخ های 31/6/1370 و 14/6/1374؛ و همچنین در بیانات در تاریخ 16/9/1374 و بیانات در دیدار جمعی از روحانیون در 1/12/1370؛ بیانات در دیدار جمعى از اساتید، فضلا، مبلّغان و پژوهشگران حوزه‌هاى علمیه کشور در تاریخ 8/9/1386 و بیانات در دیدار طلاب، فضلا و اساتید حوزه علمیه قم در 29/7/1389؛ به تفصیل این موضوع را بررسی نمودند.البته در اینکه کارهای مثبتی در طی سالیان گذشته صورت گرفته شکی نیست ولی به اذعان بسیاری از علما، حرکت حوزه از سرعت مناسب برخوردار نیست و این شکل از کار مطلوب نظر رهبری نخواهد بود. در حاشیه آیین افتتاحیه حوزه های علمیه تهران در سال تحصیلی 92-93 از آیت الله رضا استادی عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم پرسیدیم که به نظر شما مطالبات رهبری از حوزه ها تا چه میزان برآورده شده است؟ هرچند ایشان حاضر به مصاحبه تفصیلی در این رابطه نشدند ولی به اختصار پاسخ دادند که وضعیت رسیدگی به مطالبات رهبر انقلاب از حوزه ها مشخص است، کار در خوری صورت نپذیرفته است. آیت الله استادی افزودند: مدیران ارشد حوزه اعلام کرده اند که مطالبات رهبر انقلاب از حوزه ها در سفر آخرشان به قم در هفده سرفصل استخراج و آماده شده است. خب بعد از چند سال تازه مطالبات دسته بندی شده و مشخص نیست چند سال دیگر وقت لازم است تا به مرحله اجرا در بیاید.
اینکه مطالبات معظم له از حوزه ها چه بوده و تا چه میزان تحقق پیدا کرده است موجب شد تا سخنان معظم له را یکبار دیگر مرور کنیم و برخی از سرفصل های مشترک را از بین این بیانات استخراج نماییم.
معظم له در این رابطه می فرماید: «از پیشنهادهایى که بنده در طول این سالها درباره حوزه علمیه کردم... خیلی‌هایش تا حالا تحقق پیدا نکرده، یا به صورت نیمه‌کاره و نیمه‌راهه تحقق پیدا کرده است، لیکن از حرکت پرجوش و خودجوش دینى و علمى که ناشى از انقلاب اسلامى است و از برکات انقلاب اسلامى است و فضیلت و ثواب آن برمی گردد به روح مطهر امام بزرگوارمان، ما مشاهده می کنیم مى‌بینیم که این همه دستاورد را داشته‌ایم.»
یکی از گلایه های رهبری از حوزه ها به برنامه ریزی نامناسب برای نیل به اهداف مورد نظر باز می گردد. «چند درصد وقت ما براى برنامه‌ریزى صرف مى‌شود؟ در مقابل این ارزش عظیم، آن کارى که ما مى‌کنیم، تقریباً در حکم صفر است!» همین بیان نشان دهنده نارضایتی رهبر انقلاب از روند کند حرکت حوزه‌هاست. البته ایشان بارها به این نکته اشاره داشته اند که حوزه ها به وظایف خویش عمل می کنند ولی انتظار از این مجموعه بسیار بیش از آن چیزی است که مشاهده می شود.
حجت الاسلام کاظم میرزایی*
کنار کشیدن از حکومت نشانه زهد نیست!
یکی از درخواست های رهبری از حوزه ها استفاده مناسب از ظرفیت مناسب انقلاب در کشور و حتی در جهان است. وقتی در زمان قبل از انقلاب با وجود مشکلات فراوان، حوزه کارهای علمی و انقلابی را توأمان به پیش می برد حالا این انتظار گزافی نیست که با فراغ بال در بُعد علمی و روشن گری و ترویج مکتب تشیع فعالیت ها دوچندان شود.
«امروز یک فرصت استثنایى پیش آمده است. این فرصت را، انقلاب به ما داده است. در سایه انقلاب است که حوزه‌هاى علمیّه، بدون مزاحمتِ یک دستگاه جابر، ظالم و خبیث، مى‌توانند عالم و فاضل تربیت کنند. در گذشته، این‌طور نبود و انواع وسوسه‌ها و موذی‌گریها را مى‌کردند... کارى مى‌کردند که طلبه، فرصت و دل و دِماغ درس خواندن پیدا نکند. به طلاّب و علما اهانت مى‌کردند و بر سرِ راهِ دلِ جوان این مجموعه، دامها پهن مى‌کردند. اما امروز اینها نیست.»
«نکته بعدی در مورد نوع ارتباط حوزه با حکومت امروز ایران اسلامى است که بسیار حسّاس و مهم است... تشکیل حکومت اسلامى، آرزوى همه اولیاءاللَّه در طول تاریخ بوده‌است. هر فرد مؤمنى وظیفه دارد از آن دستگاه سیاسى که اسلام را ترویج و احکام آن را پیاده مى‌کند، حمایت کند.»
«در گوشه و کنار، شاید افرادى هستند که خیال مى‌کنند این نشانه زهد و علم آنان است که از کار کنار بکشند و کارى با حکومت نداشته باشند. مگر چنین چیزى امکان دارد؟! البته چون مى‌خواهیم نسبت به مسائل، حُسن ظن داشته باشیم، مى‌گوییم: «این، نشانه بى‌خبرى و غفلت آنان است.» والّا اگر غفلت و بى‌خبرى نباشد، نشانه چیزهاى خیلى بدى خواهد بود. پس، این فرض هم مردود است.»
البته این فرض در زمان ما کمتر به چشم می خورد اما آنچه امروز برای حوزه خطر محسوب می شود نه کنار کشیدن و اعراض از حکومت است، بلکه خطر بیشتر از ناحیه رسوخ بی تفاوتی نسبت به حرکات انقلابی و اصل نظام در بین برخی از طلاب است. در این بین مراجع عظام تقلید و بزرگان حوزه وظیفه دارند که با روشنگری خود جلوی این نوع تفکر را بگیرند. حوزه باید بازوی قوی و فعال انقلاب باشد.
در برابر فلسفه های جدید حالت تهاجمی داشته باشید
یکی از موضوعاتی که از دیرباز در حوزه ها مطرح بوده نوع پرداختن به سایر علوم و به تعبیری علوم غیر فقه و اصول است. در اینکه فقه و اصول پایه و ستون دروس حوزه هستند شکی نیست اما با پیشرفت برخی علوم انسانی در سطح دنیا و ایجاد شبهات سنگین فلسفی و کلامی و غیره
حوزه‌های علوم دینی چاره ای جز تجهیز خود به این علوم از نوع اسلامی شان ندارند. البته در سال های اخیر تحرکاتی در این خصوص انجام شده ولی این حرکت ها کافی نبوده و باید این دروس به شکل جدید و امروزی در سطوح مختلف درسی حوزه ها ورود پیدا کند.
«فلسفه هم اگرچه در حوزه‌ها رایج است، اما در حقیقت باید گفت که مهجور است... کلام جدید هم به همین ترتیب است. امروز مباحث کلامى که براى دفاع از عقاید دینى مطرح است، غیر از مباحثِ آن‌وقتهاست... حوزه‌هاى علمیه باید این شبهات و راه مقابله با آنها را بدانند و در مقابل فلسفه‌ها و گرایشها و مذهبها، همیشه یک حالت بُرندگى و تهاجمى داشته باشند.»
دنیا تشنه معنویت است
«امروز دنیا و جوانان مسلمان به شما نیازمندند و دنیاى سرخورده از مادّیت، چشم انتظار شماست.»
اگر حوزه های ما بتوانند علوم خود را به روزرسانی کنند و در کنار فراگیری دروس معمول، به نیازهای دنیای کنونی در زمینه معنویت بپردازند آنگاه خواهند توانست این سیل بیداری بوجود آمده در سرتاسر جهان پهناور را به مسیر مستقیم هدایت رهنمون سازند و این مهم جز با سلاح تقوا و علم بدست نمی آید. البته وظیفه اولیه و مهم حوزه تحرک در درون جامعه شیعی نیز هست تا پاسخگوی نیازهای جدید جامعه باشد. اگر طلاب و روحانیون بخواهند با کاهلی و باری به هر جهت درس و منبر و ... را داشته باشند و روزگار بگذرانند حتی در داخل یک جامعه شیعه نیز مشکلات معنوی گریبانگیر خواهد شد تا چه رسد به سراسر دنیا.
«امروز اوج مظاهر غرب، مانند علوم و فنون، فساد، زرق و برق و قدرت نظامى و اطّلاعاتى، در کشور ایالات متّحده امریکا وجود دارد. آنجا ناگهان یک جماعتِ بین یک تا دو میلیون نفر از سیاهان، که همه‌شان هم مسلمان نیستند، بر مى‌خیزند و به عنوان شعار، همه «اللَّه اکبر» سر مى‌دهند! امروز انگیزه‌اى یافته است و باید به او تعلیم داد... خوب! این انگیزه، ابدى نمى‌شود مگر اینکه یک مبلّغ خوب، با یک فکر و منطق حسابى به آنجا برود و آن را ماندگار کند. عزیزان من! این کارها را چه کسى خواهد کرد؟ امروز دنیا تشنه شماست. شهرها، روستاها، دانشگاهها و ملت ما نیز همین طور است. تنها چیزى که مى‌تواند پاسخگوى این نیاز باشد، کسب علم، تحقیق علمى و تفکّر است.»
منفعل نباشید، فعال باشید
پیشرفت در تمام زمینه ها موجب شده است تا حوزه نیز نیاز به پیشرفت را بیش از گذشته احساس کند. شبهات ایجاد شده در ذهن جوانان امروز برگرفته از علوم و دانش های نوین است و حوزه نیز اگر می خواهد بر این هجمه ها چیره شود چاره ای جز آگاهی و تجهیز به این علوم ندارد.
«حوزه باید از پیشرفتهاى جهانى - در همه مسائلى که به علوم اسلامى ارتباط پیدا مى‌کند - مطلع بشود و خود را با آنها هماهنگ کند. مثلاً امروز در باب جامعه‌شناسى، مفاهیم جدیدى مطرح مى‌شود که این مفاهیم، با حوزه کار علماى دین ارتباط پیدا مى‌کند.»
«بایستى با تحولات جهانى آشنا بود، تا برخورد انفعالى پیش نیاید؛ بلکه برخورد فعال پیش بیاید.»
حاصل کسلی در برخی زمینه ها این است که یکسری از مطالبات نظام و رهبری روی زمین بماند تا جایی که معظم له نیز از این موضوع گلایه می کنند:
«ما امروز در باب اداره کشور به مسائلى برخورد مى‌کنیم که مشکلات و معضلات دینى و فقهى ماست؛ ما پاسخ اینها را مى‌خواهیم، اما کسى جوابگو نیست!»
حوزه و سیاست
روحانیت شیعه اصلاً باید وارد فعالیت های سیاسی بشود یا خیر؟ و اگر جواب مثبت است میزان این ورود تا چه حد است؟ این سئوالات با پاسخ های بعضاً متفاوتی نیز روبرو شده اند لکن آنچه امام و رهبری و غالب علمای بزرگ به آن معتقدند حضور فعال حوزه ها در این امور است لکن باید مراقب آفت سیاست زدگی بود.
«البته بُعد دیگر وحدت دین و سیاست این است که حوزه‌هاى علمیه بایستى از سیاست هرگز دور نمانند. طلاب باید آگاهى سیاسى پیدا کنند. مبادا جریانهاى سیاسى روز، بر ذهن طلاب در حوزه علمیه سبقت بگیرند. طلاب باید در فضاى سیاسى حضور داشته باشند؛ بلکه جلوتر از زمان باشند و فکر سیاسى روشن داشته باشند؛ کمااینکه علمایى که فکر سیاسى روشن داشتند، مفید بودند.»
«حوزه باید از درگیرشدن با مسائل جناحى بشدت پرهیز کند؛ که بحمداللَّه این رعایت شده، باز هم رعایت بشود. بخصوص طلاب جوان باید مواظب باشند و این مسائل خطى و جناحى و گروهى و معارضه‌ها و درگیریها و غیبت ها و امثال این چیزها را به داخل حوزه‌ها نکشانند، که در حوزه‌ها بکلى ضایعه به بار خواهد آمد.»
ساده زیستی را جدی بگیرید
«شاید یکى از مهمترین، بلکه باید گفت مهمترینِ این مسائل است - مسئله تهذیب اخلاق در حوزه‌هاى علمیه است.»
«مسئله تهذیب اخلاق، مسئله ساده‌زیستى، مسئله اعراض از زخارف دنیا را بایستى در حوزه‌هاى علمیه جدى گرفت. این‌طور نباشد که طلبه به خاطر خانه‌اش - که دو خیابان تا محل درس فاصله دارد - به فکر ماشین شخصى بیفتد!»
«امروز در همه دنیا اینجور است که وضع نظام مادى و فشار مادى و مادیت، جوانها را بى‌حوصله می‌کند؛ جوانها را افسرده می‌کند. در یک چنین وضعى، دستگیر جوانها، توجه به معنویت و اخلاق است. علت اینکه مى‌بینید عرفانهاى کاذب رشد پیدا می‌کنند و یک عده‌اى طرفشان می‌روند، همین است؛ نیاز هست. جوان ما در حوزه علمیه - جوان طلبه؛ چه دختر، چه پسر - نیازمند تهذیب است.»
می خواهند روحانی انقلابی منزوی شود
سخن و نکته پایانی اینکه روحانیت شیعه در درون نظام اسلامی باید همیشه در صحنه باشد و نگذارد تفکرات انحرافی کم کم در بین مردم نفوذ پیدا کند. روشنگری در همه
زمینه‌های مذهبی جزء وظایف روحانیت است. اگر امروز ارزش‌هایی از قبیل امر به معروف و حجاب مورد هجمه سنگین دشمنان خارجی و برخی عناصر داخلی قرار
می‌گیرد چه کسی جز حوزه و روحانیت می تواند با این مسئله مقابله نماید؟ انتظار ما از حوزه و روحانیت حضور علمی و عملیاتی و پرشور و انقلابی در تمام صحنه هاست.
«یک مسئله دیگر در زمینه نظام رفتارى و اخلاقى حوزه، مسئله گرایشها و احساسات انقلابى در حوزه است... (دشمنان) می‌دانند که شُماى روحانى فقط یک فرد نیستید؛ مستمع دارید، علاقه‌مند دارید؛ بنابراین در محیط پیرامون خودتان اثر می گذارید. می خواهند فضاى انقلابى را بشکنند، روحانى انقلابى را منزوى کنند. تحقیر بسیج، تحقیر شهید، تحقیر شهادت، زیر سئوال بردن جهاد طولانى این مردم اگر خداى نکرده در گوشه و کنار حوزه به وجود بیاید، فاجعه است. بزرگان حوزه بایستى مواظب و مراقب باشند و مانع بشوند.»
* پژوهشگر حوزوی
* متن های داخل گیومه از فرمایشات مقام معظم رهبری می باشد.
