حج، از شکوهمندترین شعائر دین واز فرائض بزرگ اسلام است.. تا آن جا که آن را از ارکان دین و ترک آن را از گناهان کبیره و هم سنگ کفر دانسته اند.
مهدی رشیدی مهرآبادی
واژه حج
واژه حج (به فتح حاء) در لغت به معنی قصدِ همراه با حرکت است و واژه «مَحَجَّه» به معنای راهِ همواره و مستقیمی است که انسان را به مقصد می رساند. نظر به این که در زیارتِ کعبه و انجام مراسم آن، قصدِ سفر و حرکت نهفته است، آن را حجّ نام نهاده اند. بنابر این، قبل از
آن که حج حرکتی صوری، و سفری ظاهری باشد، حرکتی درونی و سیر و سیاحتی باطنی است.
تفاوت حَجّ و حِج
واژه «حَجّ» به معنای قصد زیارت خانه خدا است، ولی واژه «حِجّ» به معنای نتیجه قصد است؛ یعنی تنها قصد زیارت کافی نیست، بلکه باید زیارت مقصود و مورد نظر به دست آید. بنابراین، حَجّ مقدمه و پیش زمینه حِجّ است، و هدف اصلی، رسیدن به مقصود و اهداف حَجّ است. باید حَجّ حساب شده و با محتوا به جا آورد نه حجّ تهی و بی محتوا. بر همین اساس، امام محمدباقر (ع) در کنار کعبه به یکی از شاگردانش به نام ابوبصیر، که حاجیان را زیاد، و گریه کنندگانِ گرد کعبه را بزرگ شمرد، فرمود:"بلکه گریه کنندگان بسیار، و حاجیان اندکند".
نص صریح
"وَ لِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلاً وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللّهَ غَنِی عَنِ الْعَالَمِینَ"؛ و برای خدا حجّ و زیارت آن خانه بر عهده مردم است؛ البته بر هر کسی که برای رسیدن بدانجا توانایی یافت، و هر که به سبب انکار حج بیت الله الحرام کافر شود، تنها به خود زیان رسانیده که البته خداوند از اطاعت جهانیان بی نیاز است. (1) آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که به طور مشخص به حکمی از احکام الهی اشاره دارد و آن را مستقیماً بیان فرموده است. این آیات را در اصطلاح «آیات الاحکام» می نامند. آیه فوق نمونه ای از آیات الاحکام است که در مورد یکی از ارکان دین مبین اسلام، یعنی حجّ وارد شده است. این آیه به طور مشخص وجوب حج را بیان فرموده و منکر وجوب آن را کافر می شمرد و در ضمنِ بیان حکم اصلی (وجوب حج) به شرطی از شروط آن، یعنی استطاعت اشاره می فرماید.
جایگاه حج در اسلام
حج، از شکوهمندترین شعائر دین(2) و از فرائض بزرگ اسلام است.(3) تا آن جا که آن را از ارکان دین(4) و ترک آن را از گناهان کبیره(5) و هم سنگ کفر(6) دانسته اند. هیچ عمل و عبادتی هم پایه حج نیست؛(7) چراکه حج با وجود آن که یک عبادت است، چندین عبادت بزرگ را درون خود دارد.(8) حج بار گران گناهان را از پشت مومن برمی گیرد و زنگار معاصی را می زداید و دل آدمی را همچون نوزاد، پاک می کند.(9) در فرهنگ اسلام حج از فرائض نخستین شرایع الهی بوده است و فرشتگان و آدم و حوا و پیامبران خدا آن را با شکوه تمام نموده اند(10) و سرانجام آن که، حج گزار پاداشی جز رضوان و بهشت جاوید خدا ندارد.(11)
نقش ولایت در حج
در قرآن کریم، به سرزمین های مهم و تاریخی ای مانند مکه سوگند یاد شده است. البته با این قید که پیامبر اسلام (ص) در آن باشد، وگرنه مکه بدون پیامبر و کعبه بدون رهبر آسمانی، سرزمینی معمولی و خانه ای عادی است. رهبری و هدایت جامعه بشری، در ادامه مسیر نبوت، با نقش مهم امامت بروز می یابد؛ به گونه ای که مردم ضمن هدایت یابی از طریق این پیشوایان گران قدر، با بهره جویی از روح بندگی، عبادات خویش را به مرحله قبولی و پذیرش می رسانند و از سعادت ابدی برخوردار می شوند. حج نیز به عنوان یکی ازعبادات، با عنصر ولایت به کمال خود می رسد؛ چنان که امام باقر (ع) می فرماید: «مصداق بارز اتمام حج، شرف یابی به حضور امام علیه السلام است». قدر این بیان شریف آن گاه بیشتر دانسته می شود که حاجی، نسیم جان فزای ولایت را با حضور حضرت ولی عصر(عج) در مراسم حج، به ویژه در عرفات و منا که روح دهنده و شکوه بخش این آیین است، احساس کند.
دشمن شناسی در عرفات
یکی از شناخت ها در بیابان عرفات، دشمن شناسی و نفرین بر دشمن است. از این رو در دعای پرمحتوای امام حسین (ع) که در صحرای عرفات قرائت فرمود، چنین آمده است: «خدایا مرا بر آن کسی که به من ظلم کند، پیروز گردان و انتقامم را از او بگیر و آرزوهایم را در مورد سرنگونی او برآور و با این کار چشم و دلم را شاد گردان». امام حسین (ع) با این نحوه شناخت به سوی منا حرکت کرد و به مصاف با نمادهای شیطان (جمرات) رفت، و چنین بود که نهضت عظیم و ماندگار عاشورا را آفرید که از آن نهضت عظیم، نهضت های دیگر آفریده شد و می شود. راز شعارها و فریادهای ضدآمریکایی حاجیان ایرانی در آن سرزمین، نیز در همین امر نهفته است؛ چرا که شیطان را در آنجا شناخته اند. در آنجا آماده می شوند تا با عزمی راسخ به سرزمین منا بیایند و نمادهای شیطان را سنگ باران کنند، و عملاً در جبهه پیکار شدید با مظاهر شیطانی قرار گیرند؛ چرا که فهمیده اند تا شیطان را نکشند هرگز به سعادت ابدی ـ هدف اصلی حج ـ نخواهند رسید.
آثار تکرار حج
امام صادق(ع) فرمود: مَنْ حَجَّ حَجَّهَ الْإِسْلَامِ فَقَدْ حَلَ عُقْدَهَ مِنَ النَارِ مِنْ عُنُقِهِ وَ مَنْ حَجَّ حَجَّتَیْنِ لَمْ یَزَلْ فِی خَیْرٍ حَتَی یَمُوتَ وَ مَنْ حَجَّ ثَلَاثَ حِجَجٍ مُتَوَالِیَهٍ ثُمَّ حَجَّ أوْ لَمْ یَحُجَّ فَهُوَ بِمَنْزِلَهِ مُدْ مِنِ الْحَجَّ. (12)هر کس حج واجب به جا آورد، زنجیر آتش از گردنش باز می شود و هر کس دو حج به جا آورد همواره تا لحظه مرگ در خیر خواهد بود و هر کس سه حج پشت سر هم به جا آورد و پس از آن به حج برود یا نرود مانند کسی است که همواره به حج می رود.
حج و مقام معظم رهبری
"حج و ترتیب آن، هم نشانه اسلام است و هم آیت رحمت؛ با این شناخت است که دل ها به مشاهده کعبه شریف در مسجد الحرام منقلب می شود و بیراهه ها به صراط مستقیم می پیوندد و انسان ها دگرگون می شوند".(13)"حج را هر چه می توانید به معنی، روح و حقیقت آن نزدیک کنید و بدانید هر کس حج را از هویت سیاسی آن جدا کند، یا جاهل است و یا مغرض و خداوند نخواهد گذشت از آنان که برای رسیدن به هدف های ناپاک و حقیر خود آماده اند که بزرگ ترین حربه به امت اسلامی در برابر جهان کفر و استکبار را از او بگیرند و حج زندگی ساز شورآفرین را به عبادتی فردی و سطحی همراه با سیاحت و تجارت بدل کنند".(14)
"حج نعمتی الهی است که بر نسل های مسلمانان ارزانی شده است. قدردانی و شکرگزاری، آن را زیاد می کند و ناسپاسی و قدرناشناسی، آن را از مسلمین می گیرد که این همان عذاب شدید الهی است".(15)
پی نوشت ها:
1.آل عمران: 97. 2. جواهر الکلام، ج17، ص214. 3.وسائل الشیعه 4.همان، ج1، صص 7و8. 5.تحریر الوسیله، ج1، ص 370. 6.وسائل الشیعه، ج8، ص20. 7.همان، ج8، ص78، ح7. 8.جواهر الکلام، ج17، ص2147. 9.ثواب الاعمال، ص27. 10.من لا یحضر الفقیه، ج1، ص159. 11.مستدرک الوسائل، کتاب حج، باب 24، ح 22 و 24. 12.من لا یحضره الفقیه، ج2، ص216. 13.پیام به حجاج، 14/4/1368. 14.همان. 15.همان، /3/1371
واژه حج
واژه حج (به فتح حاء) در لغت به معنی قصدِ همراه با حرکت است و واژه «مَحَجَّه» به معنای راهِ همواره و مستقیمی است که انسان را به مقصد می رساند. نظر به این که در زیارتِ کعبه و انجام مراسم آن، قصدِ سفر و حرکت نهفته است، آن را حجّ نام نهاده اند. بنابر این، قبل از
آن که حج حرکتی صوری، و سفری ظاهری باشد، حرکتی درونی و سیر و سیاحتی باطنی است. تفاوت حَجّ و حِج
واژه «حَجّ» به معنای قصد زیارت خانه خدا است، ولی واژه «حِجّ» به معنای نتیجه قصد است؛ یعنی تنها قصد زیارت کافی نیست، بلکه باید زیارت مقصود و مورد نظر به دست آید. بنابراین، حَجّ مقدمه و پیش زمینه حِجّ است، و هدف اصلی، رسیدن به مقصود و اهداف حَجّ است. باید حَجّ حساب شده و با محتوا به جا آورد نه حجّ تهی و بی محتوا. بر همین اساس، امام محمدباقر (ع) در کنار کعبه به یکی از شاگردانش به نام ابوبصیر، که حاجیان را زیاد، و گریه کنندگانِ گرد کعبه را بزرگ شمرد، فرمود:"بلکه گریه کنندگان بسیار، و حاجیان اندکند".
نص صریح
"وَ لِلّهِ عَلَی النَّاسِ حِجُّ الْبَیتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیهِ سَبِیلاً وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ اللّهَ غَنِی عَنِ الْعَالَمِینَ"؛ و برای خدا حجّ و زیارت آن خانه بر عهده مردم است؛ البته بر هر کسی که برای رسیدن بدانجا توانایی یافت، و هر که به سبب انکار حج بیت الله الحرام کافر شود، تنها به خود زیان رسانیده که البته خداوند از اطاعت جهانیان بی نیاز است. (1) آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که به طور مشخص به حکمی از احکام الهی اشاره دارد و آن را مستقیماً بیان فرموده است. این آیات را در اصطلاح «آیات الاحکام» می نامند. آیه فوق نمونه ای از آیات الاحکام است که در مورد یکی از ارکان دین مبین اسلام، یعنی حجّ وارد شده است. این آیه به طور مشخص وجوب حج را بیان فرموده و منکر وجوب آن را کافر می شمرد و در ضمنِ بیان حکم اصلی (وجوب حج) به شرطی از شروط آن، یعنی استطاعت اشاره می فرماید.
جایگاه حج در اسلام
حج، از شکوهمندترین شعائر دین(2) و از فرائض بزرگ اسلام است.(3) تا آن جا که آن را از ارکان دین(4) و ترک آن را از گناهان کبیره(5) و هم سنگ کفر(6) دانسته اند. هیچ عمل و عبادتی هم پایه حج نیست؛(7) چراکه حج با وجود آن که یک عبادت است، چندین عبادت بزرگ را درون خود دارد.(8) حج بار گران گناهان را از پشت مومن برمی گیرد و زنگار معاصی را می زداید و دل آدمی را همچون نوزاد، پاک می کند.(9) در فرهنگ اسلام حج از فرائض نخستین شرایع الهی بوده است و فرشتگان و آدم و حوا و پیامبران خدا آن را با شکوه تمام نموده اند(10) و سرانجام آن که، حج گزار پاداشی جز رضوان و بهشت جاوید خدا ندارد.(11)
نقش ولایت در حج
در قرآن کریم، به سرزمین های مهم و تاریخی ای مانند مکه سوگند یاد شده است. البته با این قید که پیامبر اسلام (ص) در آن باشد، وگرنه مکه بدون پیامبر و کعبه بدون رهبر آسمانی، سرزمینی معمولی و خانه ای عادی است. رهبری و هدایت جامعه بشری، در ادامه مسیر نبوت، با نقش مهم امامت بروز می یابد؛ به گونه ای که مردم ضمن هدایت یابی از طریق این پیشوایان گران قدر، با بهره جویی از روح بندگی، عبادات خویش را به مرحله قبولی و پذیرش می رسانند و از سعادت ابدی برخوردار می شوند. حج نیز به عنوان یکی ازعبادات، با عنصر ولایت به کمال خود می رسد؛ چنان که امام باقر (ع) می فرماید: «مصداق بارز اتمام حج، شرف یابی به حضور امام علیه السلام است». قدر این بیان شریف آن گاه بیشتر دانسته می شود که حاجی، نسیم جان فزای ولایت را با حضور حضرت ولی عصر(عج) در مراسم حج، به ویژه در عرفات و منا که روح دهنده و شکوه بخش این آیین است، احساس کند.
دشمن شناسی در عرفات
یکی از شناخت ها در بیابان عرفات، دشمن شناسی و نفرین بر دشمن است. از این رو در دعای پرمحتوای امام حسین (ع) که در صحرای عرفات قرائت فرمود، چنین آمده است: «خدایا مرا بر آن کسی که به من ظلم کند، پیروز گردان و انتقامم را از او بگیر و آرزوهایم را در مورد سرنگونی او برآور و با این کار چشم و دلم را شاد گردان». امام حسین (ع) با این نحوه شناخت به سوی منا حرکت کرد و به مصاف با نمادهای شیطان (جمرات) رفت، و چنین بود که نهضت عظیم و ماندگار عاشورا را آفرید که از آن نهضت عظیم، نهضت های دیگر آفریده شد و می شود. راز شعارها و فریادهای ضدآمریکایی حاجیان ایرانی در آن سرزمین، نیز در همین امر نهفته است؛ چرا که شیطان را در آنجا شناخته اند. در آنجا آماده می شوند تا با عزمی راسخ به سرزمین منا بیایند و نمادهای شیطان را سنگ باران کنند، و عملاً در جبهه پیکار شدید با مظاهر شیطانی قرار گیرند؛ چرا که فهمیده اند تا شیطان را نکشند هرگز به سعادت ابدی ـ هدف اصلی حج ـ نخواهند رسید.
آثار تکرار حج
امام صادق(ع) فرمود: مَنْ حَجَّ حَجَّهَ الْإِسْلَامِ فَقَدْ حَلَ عُقْدَهَ مِنَ النَارِ مِنْ عُنُقِهِ وَ مَنْ حَجَّ حَجَّتَیْنِ لَمْ یَزَلْ فِی خَیْرٍ حَتَی یَمُوتَ وَ مَنْ حَجَّ ثَلَاثَ حِجَجٍ مُتَوَالِیَهٍ ثُمَّ حَجَّ أوْ لَمْ یَحُجَّ فَهُوَ بِمَنْزِلَهِ مُدْ مِنِ الْحَجَّ. (12)هر کس حج واجب به جا آورد، زنجیر آتش از گردنش باز می شود و هر کس دو حج به جا آورد همواره تا لحظه مرگ در خیر خواهد بود و هر کس سه حج پشت سر هم به جا آورد و پس از آن به حج برود یا نرود مانند کسی است که همواره به حج می رود.
حج و مقام معظم رهبری
"حج و ترتیب آن، هم نشانه اسلام است و هم آیت رحمت؛ با این شناخت است که دل ها به مشاهده کعبه شریف در مسجد الحرام منقلب می شود و بیراهه ها به صراط مستقیم می پیوندد و انسان ها دگرگون می شوند".(13)"حج را هر چه می توانید به معنی، روح و حقیقت آن نزدیک کنید و بدانید هر کس حج را از هویت سیاسی آن جدا کند، یا جاهل است و یا مغرض و خداوند نخواهد گذشت از آنان که برای رسیدن به هدف های ناپاک و حقیر خود آماده اند که بزرگ ترین حربه به امت اسلامی در برابر جهان کفر و استکبار را از او بگیرند و حج زندگی ساز شورآفرین را به عبادتی فردی و سطحی همراه با سیاحت و تجارت بدل کنند".(14)
"حج نعمتی الهی است که بر نسل های مسلمانان ارزانی شده است. قدردانی و شکرگزاری، آن را زیاد می کند و ناسپاسی و قدرناشناسی، آن را از مسلمین می گیرد که این همان عذاب شدید الهی است".(15)
پی نوشت ها:
1.آل عمران: 97. 2. جواهر الکلام، ج17، ص214. 3.وسائل الشیعه 4.همان، ج1، صص 7و8. 5.تحریر الوسیله، ج1، ص 370. 6.وسائل الشیعه، ج8، ص20. 7.همان، ج8، ص78، ح7. 8.جواهر الکلام، ج17، ص2147. 9.ثواب الاعمال، ص27. 10.من لا یحضر الفقیه، ج1، ص159. 11.مستدرک الوسائل، کتاب حج، باب 24، ح 22 و 24. 12.من لا یحضره الفقیه، ج2، ص216. 13.پیام به حجاج، 14/4/1368. 14.همان. 15.همان، /3/1371
