امام صادق(ع) به‌عنوان عالم آل محمد(ص) شناخته می‌شود؛ حجت‌الاسلام‌والمسلمین حسین معزی؛ کارشناس مسائل دینی و مدیر حوزه علمیه امام حسن مجتبی(ع) در خصوص فعالیت‌های تشکیلاتی این امام همام و ناگفته‌هایی از زوایای زندگی علمی ایشان در گفتگو با هفته‌نامه شما می‌گوید:
تشکیلاتی‌ترین امام شیعه
در زمان امامت امام صادق(ع) و امام باقر(ع) قدرت از بنی امیه به بنی‌عباس انتقال یافت، دشمنان اهل‌بیت در این انتقال قدرت خصوصاً بنی‌عباس که با شعار همراهی با اهل‌بیت(ع) آمدند به تضعیف کشیده شدند و آن قدرت جنگاوری و سازمان‌دهی خود را برای ایجاد حکومت با درگیری بین خود از دست دادند لذا از این فرصت استفاده شد و زمان آن بود که امام صادق(ع) و امام باقر(ع) بتوانند به یک سری از وظایف میانی یک امام بپردازند، این وظایف شامل ترویج علوم و پرورش شاگرد است.
اتصال جان‌های زمینی به معرفت الهی توسط امام صادق(ع)
بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص)، امیرالمؤمنین(ع) یک حکومت کوتاه‌مدت داشتند، امام مجتبی(ع) مجبور به صلح شدند، سیدالشهدا(ع) در جنگ نابرابر به شهادت رسیدند. امام سجاد(ع) بعد از اسارت در انزوا در مدینه زندگی کردند اما دوران امام باقر(ع) و امام صادق(ع) دورانی است که شاگردان به دلیل اینکه حکومت تلاش داشت تا خود را به مقام ثبات برساند زمینه و جرئت فعالیت یافتند و شروع به توسعه مکتب علمی و جایگاه علمی کردند. این دو امام مراجعین مردم و شاگردان را سازمان دادند، ما معتقدیم اهل‌بیت باب اتصال به معرفت الهی هستند و به جهت علم و شأن امامت قدرت این را دارند که جان‌های زمینی را به تفکر آسمانی متصل کنند و تفکر آسمانی را به انسان‌های زمینی و به قوانین روزمره و فهم بشر نزدیک کرده و پیوند دهند این امر در زمان امام صادق(ع) به اوج خود رسید.
یک تشکیلات منسجم با چهار هزار شاگرد
اینکه می‌گویند امام صادق(ع) چهار هزار شاگرد داشتند به این معنا نیست که آن‌ها در یک مجلس باشند در طول زمانی که امام صادق محفل درس داشتند مجلس گوناگون و ارتباطات با افراد داشتند. چهار هزار نفر ازجمله ابو حنیفه و مالک بن انس اذعان می‌کنند که از محضر صادق آل محمد(ع) استفاده کرده‌اند. وقتی امام قدرت می‌یابند علوم و معارف را توسعه دهند شاگردانی تربیت می‌شوند که از سوی امام صادق(ع) به محیط‌های مختلف می رفتند و ایشان شیعیان را به رجوع به این شاگردان توصیه می‌کردند که اگر سؤال و توقع و تفکری پیش آمد به شاگردان رجوع کنند. این امر سبب ارتباط میان شیعیان، شاگردان و امام می‌شد و این امر ناخواسته یک شکل تشکیلاتی برای ابراز فهم و معرفت دینی که پایگاه نگاه اصلی بندگی است را تشکیل می‌دهد.
امام صادق(ع) مرد مبارزه و تشکیلات
بیان رهبر انقلاب در خصوص امام صادق(ع) به عنوان مرد مبارزه و تشکیلات، ناظر بر رفتار امام است. الزاماً در رفتار برای ایجاد حکومت نیاز به ابزار و سازوکار نظامی نیست مهم‌ترین قطعه ابراز یک حکومت بنیان‌های فکری است که انسان برای حاکمیت اندیشه چه جایگاهی را در نظر دارد و امام صادق(ع) در طول امامت خودشان پس از امام باقر(ع) به بسط و توسعه مبانی فکری که لازمه ایجاد یک حکومت است در میان شاگردان خود اقدام می‌کردند.
نخبه شناسی و ارتباط با نخبگان جامعه و ارتباط استادی و شاگردی و یادگیری مبانی شکل‌گیری حکومت شیعی توسط این جریان و اگر زمانه برای حکومت همراهی کرد این افراد آمادگی ایجاد و توسعه حکومت شیعی را داشته باشند و مبانی گفتمان شیعی را بدانند، این به معنای تلاش است. امام صادق(ع) در جبهه جنگ نرم برای تشکیل بنیان‌های حکومت شیعی تلاش کرد و اکنون بعد از گذشت قرن‌ها از شهادت ایشان مبانی فکری زنده ماندن شیعه که فقه شیعه است از این محافل به ما رسیده است. پس این نگاه، تنها منحصر به پاسخ به مسائل نبوده بلکه مبانی گسترش تفکر شیعه برای زندگی و دنیا را با نگاه به معرفت الهی به شاگردان خود آموزش و انتقال می‌داده است.
عنوان بصری؛ پیوند دین و دنیا برای اهل معرفت
حدیث مشهور عنوان بصری بیان امام صادق(ع) برای یکی از نزدیکان ایشان است که در آن مبانی معرفت، خداشناسی و ارتباط معنوی و عارفانه با خدا با زندگی روزمره را مبتنی بر شناخت خدا از محیط زندگی بیان داشته است و خدشه‌های روایی به لحاظ سندی و محتوایی در آن وجود دارد اما آنچه در نزد علمای شیعه است مستند بودن و محترم بودن این حدیث است. در این روایت امام صادق(ع) برای عنوان بصری که می‌تواند یکی از شاگردان و یا نزدیکان باشد ارتباط بندگی با خدا و نشانه‌های بندگی خدا را ترویج کردند یعنی یک مقام عارفانه با نگاه به زندگی دنیا و نه ترک دنیا به این ترتیب که می‌گویند در دنیا زندگی کن بدان که این امور از نشانه‌های خداست. بزرگان ما عموماً و خصوصاً برای تربیت شاگردان و تربیت نفوس آن‌ها به این حدیث رجوع می‌دهند. معارف این حدیث آن‌قدر بالاست که ممکن است در سطح فهم عموم نباشد و درک مفاهیم آن نیاز به مقدمات دارد و در محیط‌های معرفتی این حدیث استفاده شده است.
عموم مردم با سطوح معرفتی متفاوت، باید برای هرکدام غذای روحی متناسب با جان و نیاز آن‌ها طراحی کرد شاید حدیث عنوان بصری برای عده‌ای که از معرفت لازم برخوردار نباشند دنیا گریزی تلقی شود. درصورتی‌که تفکر اصیل شیعی می‌گوید در دنیا برای آخرت زندگی کن و در دنیا تلاش کن تا دنیای نورانی با نگاه به آخرت داشته باشی و واسطه این نگاه امام است که رابط بین خلق و خالق است.
