گفتگو: نفیسه زارعی- شاید آن‌قدر‌ها که صحبت از فرزندآوری است چندان از فرزند پروری سخن به میان نمی‌آید این درحالی است که توجه هم‌زمان به این دو مسئله می‌تواند آنچه را که مورد نظر رهبر معظم انقلاب از سیاست افزایش جمعیت است به صحیح‌ترین شکل محقق کند. آگاهی از اصولی که مادر باید در این مسیر بداند ما را بر آن داشت تا به سراغ دکتر محسن ایمانی روان‌شناس و استادیار گروه علوم تربیتی و معاون آموزشی دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس برویم و با او درباره این مولفه‌های تربیتی به گفتگو بنشینیم.
آقای دکتر! چرا در کنار سیاست فرزندآوری باید به فرزند پروری نیز توجه کرد؟
قطعا تاکید مقام معظم رهبری نسبت به ازدیاد نسل مبین این مطلب است که هرکشوری که دارای جمعیت بالایی باشد، در معادلات جهانی می‌تواند بیشترین نقش را ایفا کند و با در نظر گرفتن نقش تربیت در ضمن افزایش جمعیت این نقش آفرینی با توجه به ارتباطات گسترده جهانی شکلی ویژه به خود خواهد گرفت و از این راه امکان توسعه و صدور انقلاب اسلامی بیش از گذشته از طریق فعالیت بافت جمعیتی فراهم می‌شود، پس قطعا آنچه مهم است داشتن فرزند و البته تربیت صحیح آن است.
نقش مادر در این مهم چیست؟
نقش اساسی یک مادر در این بین بسیار چشمگیر است زیرا او علاوه بر نگهداری فرزند اقدام به تربیت وی نیز می‌کند. پس مادر باید از مهارت‌های کافی برای فرزند پروری برخوردار باشد و به افراد جامعه در ابعاد گوناگون از قبیل فردی، اجتماعی فرهنگی و سیاسی و غیره جهت بدهد.
عمده‌ترین رسالت مادر در بعد فردی در فرزندپروری چیست؟
در بعد فردی تامین سلامت جسمانی بیش از هرکس بر دوش مادر است، مادر اولین فردی است که با تغذیه از شیره جان خود به فرزند در قدم اول این سلامتی جسمی را تضمین می‌کند و سپس به محافظت از فرزند در ابعاد گوناگون برای تامین سلامتی می‌پردازد در بعد معنوی نیز مادر جایگاه ویژه‌ای دارد، زیرا جهت دهی اعتقادی فرزند به سمت عبادت به عهده مادر است آموزش و توجه به نماز، احکام، مرجعیت و تبعیت از آداب دینی اصولی است که فرد را در آینده هدایت شده و باتقوا نشان می‌دهد.
در همین اولین قدم مادر می‌تواند در ساخت جامعه دینی موثر واقع شود و حیات طیبه این جامعه را رقم بزند. در بعد عاطفی نیز توجه به جایگاه مادر اهمیت ویژه‌ای دارد. بهترین هدیه مادر به فرزند و سپس جامعه آرامش عاطفی است جلوگیری از روحیه پرخاشگری و به جای آن توجه به جایگاه اسلام در بعد عاطفی می‌تواند از بسیاری از مشکلات اجتماعی در آینده جلوگیری کند.
در بعد اجتماعی این مسئله چگونه است؟
در بعد اجتماعی آموزش همکاری و حس تعامل به فرزند یکی از مهم‌ترین مولفه‌ها است. توجه و آموزش نسبت به اصل تعامل در امور اجتماعی، نگرش مثبت به جامعه و سازگاری با دیگران و مدارا سبب خواهد شد فرزندان در بزرگسالی به سمت امور منفی و ناهنجاری‌های اجتماعی نروند این کار تا حدود بسیار زیادی با نگاه فرزند به ارتباط سازنده مادر در مناسبات اجتماعی شکل می‌گیرد. در این مناسبات اجتماعی یکی از مهم‌ترین بحث‌ها که باید احیا و یادآوری شود بحث صله ارحام است که از طریق رفت و آمدهای خانوادگی و اجتماعی صورت می‌گیرد و فرد در این جریان آموزش می‌بیند که چگونه با جامعه ارتباط سازنده و سالم برقرار کند و از این راه فردی خدوم برای جامعه باشد، زیرا هر فرد محصول اجتماعی است که در آن زندگی می‌کند و در سن بزرگسالی این فرد باید خدمات متقابلی را به جامعه خود ارایه دهد و هرچقدر این حضور اجتماعی فرد موثر و مفید باشد او به خود و اجتماع حاضر افتخار خواهد کرد. البته تمام این امور در وهله نخست بر عهده مادر است و مادر باید انسانی اسوه را به جامعه تحویل دهد.
آیا می‌توان مادر را در انتقال مفاهیم اخلاقی سهیم بدانیم و توجه به این مسئله تا چه حد از درجه اعتبار برخوردار است؟
در بعد اخلاقی ما انتظار داریم مادر الگوی اخلاقی باشد چراکه کودک در ابتدا اخلاقیات را از مادر می‌آموزد و سپس در این رابطه به پدر توجه می‌کند توجه به سیره و اخلاق پیامبر به عنوان بالا‌ترین نمونه اخلاقی باعث خواهد شد با تربیت نسل دینی که با تاکید بر اخلاق اسلامی پرورش یافته‌اند گام‌های بلندی را در مسیر ایجاد جامعه‌ای اخلاق محور در آینده برداریم، بالاخره در حیات اجتماعی افراد باید از یک سری از رذیله‌های اخلاقی نظیر دروغ، تمسخر مردم و مانند آن به دور باشند، زیرا یکی از عوامل اصلی دوام وثبات خانواده و جامعه اخلاقیات است و لازمه اکتساب فضیلت‌های اخلاقی داشتن ایمان قوی است، چرا که فردی که دارای ایمان قوی است تاثیر گذاری بیشتری نیز در مسایل اخلاقی خواهد داشت.
چنانچه پیامبر اسلام می‌فرمایند کسی که خلق احسن دارد از ایمان احسن نیز برخوردار است از سوی دیگر توجه به اخلاق در خانواده نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چنانچه در ماجرای تدفین یکی از صحابه که پیامبر شرکت کرده بود، مادر آن فرد بسیار خوشحال شد و گفت سعد بهشت برتو مبارک باد پیامبر فرمودند اکنون او در فشار قبر است زیرا با همسرش خوش اخلاق نبوده، بنابراین ما باید به اخلاق توجه کنیم پس ما باید به این مرز اخلاقی توجه کنیم. ویل دورانت و توین بیهم در این باره می‌گویند یکی از عوامل دوام تمدن‌ها اخلاقیات است و عامل سقوط و تباهی تمدن‌ها نیز دوری از اخلاقیات است.
برای داشتن نسلی سازنده آموزش یکی از مولفه‌ها است نظر شما دراین باره چیست؟
بحث علم و فرهنگ نیز نکته‌ای است که مادر با ایمان باید به آن توجه کند این مسئله در دین مبین اسلام مورد تاکید است و مادری که زمینه‌های رشد فرزند را در این باره مهیا می‌کند قطعا از درجات بالایی در نزد خداوند برخوردار است یک انسان دانشمند می‌تواند خدمات بسیاری را به جامعه ارایه دهد پس مادر باید به روند علم آموزی فرزندان از سال‌های ابتدایی تحصیل توجه ویژه‌ای بکند از طرفی در تمام این مراحل رشد عقلانی فرزندان نیز باید مدنظر قرار گیرد ولازمه رشد عقلی داشتن علم کافی است و مادر باید در این زمینه تلاش‌های خود در این زمینه انجام دهد.
نظر به اینکه یکی از اهداف هر جامعه‌ای انتقال و صدور فرهنگ خود است یک مادر ایرانی چگونه می‌تواند این مهم را نسبت به کشور خود محقق کند؟
نکته آخر که در فرزندپروری از اهمیت به‌سزایی برخوردار است توجه به بعد فرهنگی و تربیت انسانی فرهنگی و فرهیخته به واسطه مادر و خانواده است. جامعه‌شناسان معتقدند انسان حیوانی فرهنگی است این به معنای این است که به هرحال هر فرد باید با این فرهنگ رشد و نمو پیدا کند و آداب و رسوم و هنجارهای فرهنگی خود را بشناسد و برخلاف هنجارهای اجتماعی قدم برندارد و شخصیتی ضد اجتماعی نداشته باشد و در مجموع در چارچوب فرهنگ که عبارت است از آداب و رسوم علوم و فنون و عناصر مادی یک تمدن است قدم برداشته و با درک آداب و رسوم و فرهنگ یک جامعه در راه تعالی فردی و اجتماعی زندگی کند و با شناخت فرهنگ ایرانی و اسلامی همچنان که در کتاب خدمات متقابل ایران و اسلام است به خدمت فرهنگی به کشور و دین اقدام کند و مبلغ فرهنگ شود و آن را به جهانی که امروز تشنه آگاهی و حقیقت است انتقال دهد و در معادلات جهانی از طریق تربیت صحیح با مولفه‌هایی که گفته شد تاثیر گذار باشد.
جایگاه حاکمیت و دولت‌ها در کنار سیاست افزایش جمعیت در فرزندپروری به سبک اسلامی و انقلابی چیست؟
دولت و حاکمیت می‌تواند نقش موثری در این زمینه ایفا کند و کمک موثری به خانواده‌ها داشته باشد تاسیس اماکن فرهنگی و مذهبی بیشتر افزایش کیفیت فضای آموزشی و تزریق اساتید فرهیخته به سیستم آموزشی می‌تواند خلاهای آموزشی را که مادر در تربیت فرزند دارد را پر کند و از طرفی دولت با این اقدامات می‌تواند در کنار مادر نقش مکمل تربیتی را ایفا کند نهادهای فرهنگی مثل وزارت ارشاد اسلامی سازمان تبلیغات اسلامی و مانند آن می‌توانند در ترویج فرهنگ اسلامی نقش داشته باشند.
به هرحال وجود افراد شایسته در مراکز آموزش عالی که از ویژگی علم و فرهنگ توامان برخوردار هستند یعنی هم پایبند به اصول انقلاب و مقید به ولایت فقیه و قانون اساسی هستند می‌توانند در فرایند فرزندپروری و تربیت نسل فرهیخته موثر و انقلابی مفید باشند و مکمل خانواده‌ها در افزایش جمعیت و مهم‌تر از آن تربیت نسل شوند در ضمن توجه به علوم انسانی نیز در این بین از اهمیت خاصی برخوردار است که باید در محیط‌های آموزشی به آن پرداخته شود.