اندیشه

تجارت الکترونیک، بیع یا معاطات؟

اگر تجارت الکترونیکی (با توجه به قوانین مصوب در مجلس شورای اسلامی) یک تجارت و خرید و فروش واقعی و با شرایط بیع باشد، به نحوی که در خرید و فروش لفظ وجود داشته باشد بیع محسوب شده و تمام احکام بیع (از جمله ثبوت خیار) را دارد. همچنین در صورتی که در عقد تجارت الکترونیکی لفظی به کار نرود و عقد این مبادله با کتابت (نوشتن) باشد، به نظر برخی از مراجع فعلی تقلید، کفایت از انشاء لفظ دارد و بیع محسوب می‌شود.
یکی از مسائل مبتلابه در دنیای امروز تجارت الکترونیک است. لذا دانستن احکام این نوع از تجارت نوین که تقریبا مورد استفاده عموم مردم قرار دارد برای همه لازم و ضروری است؛ اما تجارت الکترونیک چیست؟ یعنی اطلاعرسانی، تبلیغات، خرید و فروش کالاها از طریق سیستمهای مخابراتی و ابزارهای پردازش دادهها. این تجارت قدمتی در حدود نیم قرن دارد و امروز اغلب پرداختها از طریق کارتهای اعتباری انجام میشود.

تجارت الکترونیک را میتوان به سطوح مختلفی تقسیمبندی کرد. هریک از ابعاد سهگانه اصلی تجارت، یعنی محصول یا خدمات مورد مبادله، فرآیند فروش و تحول خدمات پس از فروش میتوانند از حالت فیزیکی و کاملا ملموس تا حالت الکترونیکی و نرم افزاری (یا اصطلاحا مجازی) تغییر نمایند. در حالتی که در تجارت سنتی هر سه عامل، فیزیکی و کاملا قابل لمس هستند، در بالاترین سطح تجارت الکترونیک هر سه عامل حالت الکترونیکی دارند. ترکیبات گوناگون از حالتهای فیزیکی و الکترونیکی سطوح مختلف تجارت الکترونیکی را شکل می‏دهند.

از لحاظ فقهی برخی فقهاء معتقدند ابرازهایی همچون رایانه صرفا یک وسیله هستند لذا نقشی در معامله نداشته و در نتیجه این تجارت نیز مانند سایر تجارتها صحیح خواهد بود.

حال اگر عقد خوانده شود این معامله نیز بیع محسوب میشود وگرنه معاطات است. معاطات یعنی مبادله مالی بدون اجراء عقد شکل بگیرد. البته مطابق نظر بسیاری از فقها معاطات نیز مانند بیع است و هیچ فرقی در احکام و شرایط آن دو نیست.

اگر تجارت الکترونیکی (با توجه به قوانین مصوب در مجلس شورای اسلامی) یک تجارت و خرید و فروش واقعی و با شرایط بیع باشد، به نحوی که در خرید و فروش لفظ وجود داشته باشد بیع محسوب شده و تمام احکام بیع (از جمله ثبوت خیار) را دارد. همچنین در صورتی که در عقد تجارت الکترونیکی لفظی به کار نرود و عقد این مبادله با کتابت (نوشتن) باشد، به نظر برخی از مراجع فعلی تقلید، کفایت از انشاء لفظ دارد و بیع محسوب میشود. (در این باره بهتر است نظر مرجع تقلید خود را جویا شوید.) اما اگر شرایط عقد بیع (لفظ یا مکتوبی که دلالت بر انشاء عقد داشته باشد) در آن ملحوظ نشده باشد، معاطات است. در معاطات نیز همه شرایط بیع از جمله ثبوت خیار وجود دارد.

نکته مهم اینکه در معاطات شرایطى که در بیع به صیغه لازم است، معتبر است. پس با فقدان شروط ثمن و مثمن و خریدار و فروشنده معامله باطل است، کما اینکه اقوى ثبوت جمیع خیارات است در آن. (امام خمینی، نجات العباد، ص 225)

https://shoma-weekly.ir/dd7iT1