باشروع نهضت مشروطیت، رئیس علی در حالی که ۲۴ سال بیشتر نداشت از جمله پیشگامان مشروطه‌خواه در جنوب ایران شد و همکاری نزدیکی با محافل انقلابی و عناصر مشروطه‌طلب در بوشهر، تنگستان و دشتی آغاز کرد.
رئیس علی دلواری در دوران گسترش وتاخت وتاز استعمارتازه نفس و بی رقیب انگلیس در خلیج فارس، نقشی حساس وکلیدی در قیام ونهضت مردم ولایتمدار جنوب ایران داشت.
قیام مردم تنگستان، دشتی و دشتستان به رهبری وی روی هم هفت سال طول کشید و در این مدت دلیران جان برکف جنوب دو هدف عمده را دنبال می‌کردند، یکی پاسداری از بوشهر و دشتستان و تنگستان به عنوان منطقه سکونت خود و دیگری جلوگیری از حرکت قوای بیگانه به درون مرزهای ایران اسلامی و دفاع از استقلال وطن.
درآغازجنگ جهانی اول کشتی‌های جنگی انگلستان در مقابل بوشهر لنگر انداختند و نیروهای اشغالگر در ۱۷ مرداد ۱۲۹۴ به صورت تدریجی قصد اشغال بوشهر و نواحی ساحلی اطراف را داشتند. یک روز پس از اشغال بوشهر، چهارده نفر از ساکنین آن علیه اشغالگران اعتراض نمودند که در پی آن دستگیر و به هندوستان تبعیدشدند. به دنبال کسب تکلیف رئیس‌علی از علماء، حکم جهادیه علمای نجف توسط شیخ محمدحسین برازجانی به انضمام حکم خود شیخ، به رئیس علی ابلاغ گردید. وی همراه با دوستش خالو حسین دشتی در اوایل ماه رمضان ۱۳۳۳ هجری قمری در عمارت حاج سید محمدرضا کازرونی، پس از مذاکراتی با وی آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و جلوگیری از پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام داشت.
انگلیسی‌ها چندبار به دلوارکه اکنون مرکزبخش ساحلی تنگستان است حمله نموده و نیرو پیاده کردند دریک مرحله قریب به پنج هزار نفر بودند. شیخ حسین خان چاه کوتاهی و زایرخضرخان اهرمی بانیروهای مردمی که دراختیارداشتند به یاری رئیس علی دلواری شتافتند دلیر مردان تنگستانی با پشتیبانی مردم دشتی ودشتستان عده زیادی از متجاوزان انگلیسی راکشتند وبقیه را وادار به عقب نشینی کردند. عملیات چریکی پیروزمندانه رئیس علی، سایر مبارزان مسلمان منطقه جنوب را تشویق به همراهی با او کرد، تا آنجاکه انگلیسی‌ها مجبور شدند نیروهای کمکی از عراق و هند به بوشهر اعزام کنند و دلوار را به شدت باکشتی‌های جنگی خودبمباران کردند.
هنگامی که مقامات انگلیسی تصمیم قطعی درباره اشغال بوشهر و پیشروی به سوی شیراز گرفتند ناچارشدند بارئیس علی از در مذاکره وارد شوند و یکی ازخوانین محلی رابه دلوار فرستادندو وعده چهل هزار پاوند به شرط اتخاذ موضع بی‌طرفی به وی دادند اماوی حاضرنشد استقلال کشور ایران را بفروشد. پس ازبی نتیجه بودن این تطمیع وی راتهدید کردند. بازهم دست ازمبارزه برنداشت. اما رئیس علی که با الهام ازمولایش امام حسین (ع) وارد میدان نبرد شده بود درمقابل تطمیع دشمن مردانه اظهارداشت: «چگونه می‌توانم بی‌طرفی اختیار کنم درحالی که استقلال ایران درمعرض خطر جدی قرارگرفته است».
ودرمقابل تهدید به تخریب خانه‌هایشان گفت: «خانه ما کوه است و انهدام و تخریب آن خارج از حیطه قدرت و امکان بریتانیای کبیر است»
جنگ رئیس علی بانیروهای انگلیسی تا شهادت این سردار رشید اسلام ادامه یافت تا اینکه دریک شبیخون به نیروهای انگلیسی ازپشت سر توسط یک مزدور محلی در حومه شهر بوشهر هدف گلوله قرار گرفت و در سن ۳۳ سالگی به شهادت رسید. پیکراین شهید رامدتی به امانت نگه داشتند وبعدا براساس وصیتش درجوار مولایش دروادی السلام نجف به خاک سپردند.
مبارزه دلیرمردان جنوب باشهادت رئیس علی دلواری وامثال وی پایان نیافت ومبارزه همچنان ادامه یافت تابه ظهورانقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی که آرزوی مبارزان مسلمان درطول تاریخ بوده است منجرگردید ودرپیروزی انقلاب سردار رشید دیگری به خیل شهیدان پیوست که مردم بوشهر هیچ‌گاه اورافراموش نمی‌کنند. این شهید والامقام حجت الاسلام والمسلمین ابوتراب عاشوری بود که امام خمینی پیش ازپیروزی انقلاب شهادت ایشان را تسلیت گفت.
دردفاع مقدس نیز سرداران رشیدی همچون شهید علیرضا ماهینی و نادر مهدوی وهمرزمانشان را داشتیم که قبورشان زیارتگاه شیفتگان حق وعدالت است.
*دبیر حزب مؤتلفه اسلامی استان بوشهر