سها (کار‌شناس ارشد امور مذهبی _ روان‌شناس)
MV. Soha@yahoo. com
نوشتار بیست و دوم
اشاره: در رساله حقوق حق گوش بر چشم مقدم شده است. در شماره پیشین حق گوش بیان شد و در این نوشتار در مورد تقدم حق گوش بر حق چشم سخن به میان آمده است.
امام سجاد علیه السلام در رساله حقوق حق گوش را بر حق چشم مقدم داشته‌اند. این تقدم و تاخر در قرآن کریم به وفور دیده شده است. در قرآن کریم در ۴۶ مورد شنوایی و بینایی در کنار هم آمده است که در بیش از ۸۹ درصد موارد (۴۱ مورد) شنوایی بر بینایی مقدم شده است. این تقدم و تاخر به گونه‌ای اهمیت شنیدنی‌ها را نسبت به دیدنی‌ها گوش زد می‌کند. علاوه بر این تعداد موارد اشاره به شنوایی در قرآن به مراتب بیشتر از بینایی است. در قرآن کریم مشتقات ریشه عین ۶۵ بار تکرار شده و تمام آن‌ها نیز به معنای دیدن نیست و در برخی موارد به معنای چشمه و.... است. این درحالی است که مشتقات ریشه سمع ۱۸۵ بار تکرار شده است.
اهمیت شنوایی
در تبیین علت مقدم شدن شنوایی بر بینایی، می‌توان در یک جمله گفت که شنوایی نسبت به بینایی به مراتب از اهمیت بیشتری برخوردار است. در این راستا حضرت زین العابدین علیه السلام به زیبایی به تاثیرات شگرف شنیدنی‌ها بر قلب و ذهن انسان اشاره فرموده‌اند [۱] و علاوه بر آن به بیان چند دلیل فیزیولوژیکی و روان‌شناسی بسنده می‌شود.
۱) شنوایی بر خلاف بینایی یکی از رفلکس‌های طبیعی اولیه نوزاد است به گونه‌ای که نوزاد با شنیدن صدای شدید، پلک زده و حرکت می‌کند و شروع به گریه می‌کند. اما در مورد بینایی تحقیقات جدید علمی فیزیولوژیست‌ها نشان می‌دهد که حساسیت شبکیه چشم انسان در مقابل نور به هنگام تولد ضعیف است و رشد ساختمان شبکیه چشم، تقریباً در پایان شش ماهه اول تولد کامل می‌شود به گونه‌ای که نوزاد در شش ماه دوم عمر به وضوح قادر به رویت اشیاء است. البته هرچند شنوایی از ابتدا فعال است اما کامل نیست و تکامل آن از سال سوم تولد شروع شده و حدود ۱۳ تا ۱۴ سالگی به کمال رشد خود می‌رسد.
۲) در همه شرایط محیطی حس شنوایی قادر به دریافت صدا‌ها است اما در برخی شرایط انسان قادر به دیدن نیست. مثلاً در تاریکی، حتی با وجود چشم‌های باز قادر به رویت واضح اشیاء نیستیم اما می‌توانیم به خوبی بشنویم. حتی تحقیقات جدید فیزیولوژیست‌ها نشان می‌دهد آخرین حسی که در هنگام خواب حساسیت خود را از دست می‌دهد، حس شنوایی است و شاید به همین دلیل است که در فقه اسلامی، نشنیدن گوش ملاک خوابیدن است و در احکام وضو داریم که خوابی که در آن گوش نشنود وضو باطل می‌شود. نه اینکه انسان نبیند. همچنین در سوره مبارکه کهف به این موضوع علمی اشاره شده است. [۲]
۳) گوش در کار ادراک حسی و امر یادگیری و تحصیل دانش نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند که این حد از کارایی را حس بینایی ندارد. شنوایی تاثیر فراوان و غیر قابل انکاری در یادگیری دارد به گونه‌ای که بدون شنوایی هرگز نمی‌توان سخن گفتن آموخت و سخن گفتن نیز تاثیر به سزایی در یادگیری دارد. علاوه بر این گوش در باقی یادگیری‌ها نیز نقش به سزایی دارد.
پی نوشت‌ها
۱) تحفالعقول، ص ۲۵۵
０) سوره مبارکه کهف آیه شریفه ۱۱
