مهدی رشیدی مهرآبادی
مفهوم عدالت
هر یک از مکاتب فکری و اعتقادی با توجّه به جهان بینی خاصّی که دارند برای عدالت مفهوم و معنای ویژه ای ذکر می کنند. در دیدگاه اسلام مفهوم عدالت گستره ای وسیع دارد از بررسی مجموعه سخنان حضرت علی (ع) حداقل سه مفهوم برداشت می شود: عدالت
گاهی در سخنان ایشان به معنای مساوات و رفع تبعیض و گاه به معنی رعایت حقوق به کار رفته است. بخشی دیگر از روایاتْ آن حضرت عدالت رادر معنای وضع بایسته ورعایت شایستگی ها به کاربرده اند.
عدالت، میزان حقّ
در مجموعه روایات اهل بیت (ع)، به منظور آشنایی هر چه بیشتر مردم با حقیقت عدالت و نقش مهمّی که اجرای آن در زندگی انسان ها دارد، از آن با تعابیر گوناگونی یاد شده است. در هر یک از این روایت ها به بخشی از ابعاد عدالت اشاره می شود تا افراد پس از آشنایی با دستاوردهای مهمّ اجرای عدالت زمینه حاکمیت و اجرای آن را در جامعه فراهم سازند. علی بن ابی طالب (ع) در تبیین اهمیّت عدالت و لزوم پایبندی به آن می فرمایند: "عدالت ترازوی خدای سبحان است که آن رادر میان مردم به منظور برپا داشتن حقّ نصب کرده است. پس شما هرگز برخلاف میزان الهی عمل نکنید و از طریق مخالت با اصول عدالت به معارضه با قدرت لایزال الهی نپردازید".
رابطه عدل و ایمان
از مهمّ ترین عوامل رشد و تعالی ایمان مذهبی حاکمیّت عدالت در جامعه است. حضرت علی (ع) به اندازه ای برای عدل در حفظ ایمان اهمیّت قائلند که از آن به عنوان اساس ایمان یاد می کنند وتصریح می کنند که پایبندی به عدالت ورعایت آن در زندگی ازبالاترین مراتب ایمان است.
عدالت و مردم
امام علی(ع)، اعمال عدالت را بهترین روش برای جلب اعتماد مردم و حفظ صیانت از حمایت های مردمی توصیه می فرماید. لذا می فرماید: «عدالت، موجب پایداری ملت و آبروی حاکمان است.» و باز می فرماید: «همانا برترین نور چشم و روشنایی بصر، برای حاکمان، پایدار شدن عدالت در سرزمین ها و بروز عشق و شیفتگی مردم است. و این عشق، ظاهر نمی شود مگر به آرامش سینه هایشان.»
عدالت و توسعه
حضرت علی (ع)، در کلامی بسیار گویا، تنها راه نیل به توسعه را اتخاذ عدالت قلمداد فرموده و به کسی که برای توسعه، عدالت را پایمال کرده و از طریق ظلم، توسعه را می جوید، اطمینان می دهد که دستاوردی جز تنگنا و بن بست در انتظارش نیست. «همانا عدالت، گشایش و توسعه نهفته است و هر کسی که عدالت بر او تنگ آید، ستم بر او تنگتر خواهد آمد.»
در بیان امام علی(ع)، هیچ فاصله ای بین سیاست و عدالت نیست او فقط سیاستی را کارآمد می داند که بر مبنای عدالت استوار باشد. «خیر السیاسات العدل» برترین سیاست ها، عدالت است. «العدل خیر الحکم» عدالت، برترین قضاوت است. «العدل حیات الاحکام» عدالت، روح و حیات احکام است. «جمال السیاسه العدل فی الامره و العفو مع القدره.» زیبایی سیاست، عدالت در حکومت و بخشش در موضع قدرت است. «ملاک السیاسه العدل» ملاک و محک سیاست، عدالت است.
درباره عدالت اقتصادی امام علی (ع) از زاویه های مختلفی می توان بحث کرد، اما در این نوشتار، به سیاست های راهبردی آن حضرت در ایجاد عدالت اقتصادی می پردازیم.
1.تقسیم عادلانه بیت المال
یکی از اقدامات انقلابی امام (ع)، تقسیم عادلانه بیت المال بود.
2.برگرداندن اموال تاراج شده به خزانه عمومی
ابن ابی الحدید می گوید: عمر و عثمان اموال فراوانی داشتند و زمین های بیت المال را به اقوام و خویشاوندان خود بخشیده بودند، لذا علی (ع) در روز دوم خلافت گفت: «بدانید بخششی که عثمان از بیت المال داشته است، به خزانه عمومی مسترد خواهد شد».
3.فقرزدایی
آن حضرت می دانست که یکی از آسیب های جامعه اسلامی، فقر و نداری است که ناهنجاری هایی به وجود آورده و مردم را سخت آزرده است. بدین منظور امام (ع) در گام نخست، فرهنگ انفاق و کمک های مالی را ترویج نمود. از سوی دیگر، امام (ع) مسئولان حکومتی را موظف نمود که به حمایت از محرومان بپردازند.
4.نظارت و کنترل
این استراتژی امام علی (ع) در قالب های مختلفی مانند: نظارت بر خویشاوندان، مدیران و بازار اسلامی صورت گرفت و در تحقق عدالت اقتصادی بسیار تأثیر گذار بود.
5.پیش گیری از پیدایش ثروت های غیر مشروع
یکی از شیوه های کاربردی امام در تحقق عدالت، جلوگیری از ثروت اندوزی های غیر مشروع بود. بدین منظور آن حضرت در قدم اول، مردم را از دنیاگرایی بر حذر داشته و آنان را به معنویت گرایی فرا خواند.
6.کار و تولید
امام علی (ع) در کنار فعالیت های ذکر شده، زمینه ها و عوامل کار و تولید را نیز فراهم نمود، چرا که اجرای سیاست های اقتصادی مستلزم جامعه ای درآمدزا و برخوردار از سرمایه است.
