برخی برای گریز از مسئولیت پذیری، الگو گرفتن از رفتارهای معصومین علیهم السلام را محال می دانند و معتقدند الگو گرفتن از معصومین ممکن نیست.
سها (کارشناس ارشد امور مذهبی _ روان شناس)
MV.Soha@yahoo.com
دیباچه برخی برای گریز از مسئولیت پذیری، الگو گرفتن از رفتارهای معصومین علیهم السلام را محال می دانند و معتقدند الگو گرفتن از معصومین ممکن نیست. این نوشتار با اشاره به برشی کوچک از زندگانی پربار حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در صدد آن است که نگاهی بسیار اجمالی به مفهوم الگو گیری از معصومین داشته باشد.
زندگی قرآنی
یکی از ویژگی های مهم امام رضا علیه السلام قرآن محوری و انس با قرآن است. آمیختگی زندگی آن حضرت با قرآن به ما می آموزد که
زندگی خود را بر اساس آموزه های قرآنی بنا نهیم.
به آن حضرت علیه السلام عرض کردند نظر شما در مورد قرآن چیست ؟ ایشان فرمودند که « قرآن کلام خداست از آن صرف نظر نکنید، هدایت را در غیر قرآن نجویید که گمراه می شوید » (1)
ابن شهرآشوب مازندرانی می گوید : امام رضا علیه السلام هر سه روز یک بار قرآن را ختم می نمودند و می فرمودند : اگر بخواهم می توانم قرآن را در کم تر از سه روز ختم کنم، امّا هیچ گاه آیه ای را تلاوت نمی کنم مگر این که در مورد آن فکر می کنم و در مورد آنچه آیه به خاطر آن نازل شده و در مورد وقت نزول آن تدبر می کنم. برای همین است که ختم قرآن من سه روز به طول می انجامد. » (2)
از این برش زندگی امام رضا علیه السلام مطالب زیادی قابل برداشت است. حضرت درصدد هستند الگوی مناسبی به ما بدهند. الگویی که شامل سه مفهوم اساسی است : 1) تلاوت قرآن و ختم قرآن را در برنامه زندگی خود بگنجانیم. البته هر آنچه که برایمان میسر است. که خود قرآن می فرماید « فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآن » (3) و البته هرچه بیشتر بهتر 2) از آیات به سادگی نگذریم بلکه در آن تأمل و تفکر کنیم. 3) در تفسیر قرآن و شأن نزول آیات تدبر کنیم.
تایید الگو گیری
علاوه بر این رفتار امام علیه السلام ، مهر تاییدی است بر اینکه می توان معصوم علیه السلام را در امور زندگی الگو و اسوه قرار داد. با اندکی توجه آشکار است که امام رضا علیه السلام ، خود قرآن ناطق هستند و نیازی به ختم قرآن ندارند. ایشان علم اولین وآخرین را در سینه دارند و نیازی به تدبر در قرآن ندارند. تمام قرآن به صورت علم حضوری درسینه ی ایشان است و نیازی به تفکر در قرآن ندارند.
اما همه ی این ها به ما گوشزد می کند که یکی از شئون زندگی معصومین علیهم السلام این است که به گونه ای زندگی کنند که بتوانند الگوی مردم باشند. همو که قرآن می فرماید « إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعامَ وَ یَمْشُونَ فِی الْأَسْواق » (4) آری یک زندگی بشری لازمه ی قابلیت الگو گیری است.
شبهه محال بودن الگو گیری
شبهه ای که در برخی محافل برای گریز از مسئولیت پذیری مطرح می شود، این است که درامور زندگی نمی توان رفتار معصومین علیهم السلام را الگو و اسوه قرار داد زیرا آنها معصومند و الگو قرار دادن آنها به خاطر فاصله مقامی که بین ما و ایشان وجود دارد امکان پذیر نیست. به تعبیر دیگر « کار نیکان را قیاس از خود مگیر » آنها معصومند و انسان های عادی توان چنین کارهایی را ندارند.
به عنوان مثال این افراد معتقدند گذشت از خطای دیگران و تلافی نکردن اشتباه بوده و از اعتبار انسان می کاهد، فروخوردن خشم محال است، سخاوت موجب پسرفت انسان می شود و ... به تعبیر دیگر اینان زحمت مبارزه با نفس را به خود نمی دهند و به جای حل مسئله، ترجیح می دهند صورت مسئله را پاک کنند. آنها رفتارهایی را اشتباه می دانند که همه حاکی از مبارزه با نفس سرکش است. در حقیقت ایشان تبعیت از پروردگار را محال می دانند و به این ترتیب از مسئولیت اجتماعی و فردی خود سرباز زده و مسئولیت گریزی را اختیار می کنند.
پاسخی اجمالی به لزوم الگوگیری
اندیشه ناب اسلامی بر این است که نه تنها الگو گیری ازمعصومین علیهم السلام ممکن است بلکه امری لازم و ضروری است و بخشی از فلسفه وجودی معصومین را در بر دارد. افرادی که چنین شبه ای مطرح نموده اند، گویی الگو گرفتن از معصومین را با مثل و مانند معصومین شدن اشتباه گرفته اند. آری نمی توان مثل و مانند معصومین شد اما می توان و باید از آنها الگو گرفت.
اگر ما قابلیت الگوگیری از ائمه معصومین علیهم السلام را نداشتیم پس چرا قرآن ما را بدان امر فرموده است. در سه جای قرآن کریم با صراحت تمام اسوه بودن معصومین علیهم السلام و لزوم الگو گیری از ایشان ، بیان شده است. (5) مهمترین و کامل ترین آنها ، در سوره احزاب است، آنجا که می فرماید : « لَقَدْ کان لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثیراً » (6) از طرفی اگر الگو گرفتن از معصومین علیهم السلام محال بود هرگز قرآن به آن امر نمی فرمود بنابر این شایسته و بایسته است که معصومین را الگو قرار دهیم. و البته الگو گرفتن به این معنا نیست که به مقام آنها برسیم.
به امید جامعه ای که بر اساس الگو گیری کامل از معصومین علیهم السلام پایه ریزی شده باشد.
پی نوشت ها
1) بحارالأنوار ، ج 89 ، ص 117، باب 14 به نقل از توحید صدوق ، عیون أخبار الرضا علیه السلام و امالی صدوق
2) ابن شهرآشوب مازندرانى، مناقب آل أبی طالب علیه السلام ، جلد 4 ، مؤسسه انتشارات علامه قم، 1379 ه ق ، ص 361
3) سوره مبارکه مزمل ، آیه شریفه 20
4) سوره مبارکه فرقان ، آیه شریفه 7 . ترجمه : رسولان الهی مانند مردم زندگی می کنند، غذامی خورند و در کوچهئ و بازار راه می روند.
5) سوره مبارکه احزاب ، آیه شریفه 21 ؛ سوره مبارکه ممتحنه ، آیه شریفه 4 و 6
6) سوره مبارکه احزاب ، آیه شریفه 21 ؛ ترجمه : به تحقیق وجود رسول اکرم الگویی نیکو است برای کسانی که به امید به خداو و روز قیامت دارند و خدا را زیاد یاد می کنند.
MV.Soha@yahoo.com
دیباچه برخی برای گریز از مسئولیت پذیری، الگو گرفتن از رفتارهای معصومین علیهم السلام را محال می دانند و معتقدند الگو گرفتن از معصومین ممکن نیست. این نوشتار با اشاره به برشی کوچک از زندگانی پربار حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام در صدد آن است که نگاهی بسیار اجمالی به مفهوم الگو گیری از معصومین داشته باشد.
زندگی قرآنی
یکی از ویژگی های مهم امام رضا علیه السلام قرآن محوری و انس با قرآن است. آمیختگی زندگی آن حضرت با قرآن به ما می آموزد که
زندگی خود را بر اساس آموزه های قرآنی بنا نهیم.به آن حضرت علیه السلام عرض کردند نظر شما در مورد قرآن چیست ؟ ایشان فرمودند که « قرآن کلام خداست از آن صرف نظر نکنید، هدایت را در غیر قرآن نجویید که گمراه می شوید » (1)
ابن شهرآشوب مازندرانی می گوید : امام رضا علیه السلام هر سه روز یک بار قرآن را ختم می نمودند و می فرمودند : اگر بخواهم می توانم قرآن را در کم تر از سه روز ختم کنم، امّا هیچ گاه آیه ای را تلاوت نمی کنم مگر این که در مورد آن فکر می کنم و در مورد آنچه آیه به خاطر آن نازل شده و در مورد وقت نزول آن تدبر می کنم. برای همین است که ختم قرآن من سه روز به طول می انجامد. » (2)
از این برش زندگی امام رضا علیه السلام مطالب زیادی قابل برداشت است. حضرت درصدد هستند الگوی مناسبی به ما بدهند. الگویی که شامل سه مفهوم اساسی است : 1) تلاوت قرآن و ختم قرآن را در برنامه زندگی خود بگنجانیم. البته هر آنچه که برایمان میسر است. که خود قرآن می فرماید « فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآن » (3) و البته هرچه بیشتر بهتر 2) از آیات به سادگی نگذریم بلکه در آن تأمل و تفکر کنیم. 3) در تفسیر قرآن و شأن نزول آیات تدبر کنیم.
تایید الگو گیری
علاوه بر این رفتار امام علیه السلام ، مهر تاییدی است بر اینکه می توان معصوم علیه السلام را در امور زندگی الگو و اسوه قرار داد. با اندکی توجه آشکار است که امام رضا علیه السلام ، خود قرآن ناطق هستند و نیازی به ختم قرآن ندارند. ایشان علم اولین وآخرین را در سینه دارند و نیازی به تدبر در قرآن ندارند. تمام قرآن به صورت علم حضوری درسینه ی ایشان است و نیازی به تفکر در قرآن ندارند.
اما همه ی این ها به ما گوشزد می کند که یکی از شئون زندگی معصومین علیهم السلام این است که به گونه ای زندگی کنند که بتوانند الگوی مردم باشند. همو که قرآن می فرماید « إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعامَ وَ یَمْشُونَ فِی الْأَسْواق » (4) آری یک زندگی بشری لازمه ی قابلیت الگو گیری است.
شبهه محال بودن الگو گیری
شبهه ای که در برخی محافل برای گریز از مسئولیت پذیری مطرح می شود، این است که درامور زندگی نمی توان رفتار معصومین علیهم السلام را الگو و اسوه قرار داد زیرا آنها معصومند و الگو قرار دادن آنها به خاطر فاصله مقامی که بین ما و ایشان وجود دارد امکان پذیر نیست. به تعبیر دیگر « کار نیکان را قیاس از خود مگیر » آنها معصومند و انسان های عادی توان چنین کارهایی را ندارند.
به عنوان مثال این افراد معتقدند گذشت از خطای دیگران و تلافی نکردن اشتباه بوده و از اعتبار انسان می کاهد، فروخوردن خشم محال است، سخاوت موجب پسرفت انسان می شود و ... به تعبیر دیگر اینان زحمت مبارزه با نفس را به خود نمی دهند و به جای حل مسئله، ترجیح می دهند صورت مسئله را پاک کنند. آنها رفتارهایی را اشتباه می دانند که همه حاکی از مبارزه با نفس سرکش است. در حقیقت ایشان تبعیت از پروردگار را محال می دانند و به این ترتیب از مسئولیت اجتماعی و فردی خود سرباز زده و مسئولیت گریزی را اختیار می کنند.
پاسخی اجمالی به لزوم الگوگیری
اندیشه ناب اسلامی بر این است که نه تنها الگو گیری ازمعصومین علیهم السلام ممکن است بلکه امری لازم و ضروری است و بخشی از فلسفه وجودی معصومین را در بر دارد. افرادی که چنین شبه ای مطرح نموده اند، گویی الگو گرفتن از معصومین را با مثل و مانند معصومین شدن اشتباه گرفته اند. آری نمی توان مثل و مانند معصومین شد اما می توان و باید از آنها الگو گرفت.
اگر ما قابلیت الگوگیری از ائمه معصومین علیهم السلام را نداشتیم پس چرا قرآن ما را بدان امر فرموده است. در سه جای قرآن کریم با صراحت تمام اسوه بودن معصومین علیهم السلام و لزوم الگو گیری از ایشان ، بیان شده است. (5) مهمترین و کامل ترین آنها ، در سوره احزاب است، آنجا که می فرماید : « لَقَدْ کان لَکُمْ فی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِمَنْ کانَ یَرْجُوا اللَّهَ وَ الْیَوْمَ الْآخِرَ وَ ذَکَرَ اللَّهَ کَثیراً » (6) از طرفی اگر الگو گرفتن از معصومین علیهم السلام محال بود هرگز قرآن به آن امر نمی فرمود بنابر این شایسته و بایسته است که معصومین را الگو قرار دهیم. و البته الگو گرفتن به این معنا نیست که به مقام آنها برسیم.
به امید جامعه ای که بر اساس الگو گیری کامل از معصومین علیهم السلام پایه ریزی شده باشد.
پی نوشت ها
1) بحارالأنوار ، ج 89 ، ص 117، باب 14 به نقل از توحید صدوق ، عیون أخبار الرضا علیه السلام و امالی صدوق
2) ابن شهرآشوب مازندرانى، مناقب آل أبی طالب علیه السلام ، جلد 4 ، مؤسسه انتشارات علامه قم، 1379 ه ق ، ص 361
3) سوره مبارکه مزمل ، آیه شریفه 20
4) سوره مبارکه فرقان ، آیه شریفه 7 . ترجمه : رسولان الهی مانند مردم زندگی می کنند، غذامی خورند و در کوچهئ و بازار راه می روند.
5) سوره مبارکه احزاب ، آیه شریفه 21 ؛ سوره مبارکه ممتحنه ، آیه شریفه 4 و 6
6) سوره مبارکه احزاب ، آیه شریفه 21 ؛ ترجمه : به تحقیق وجود رسول اکرم الگویی نیکو است برای کسانی که به امید به خداو و روز قیامت دارند و خدا را زیاد یاد می کنند.
