از آنجایی که سال 95 متبرک به دو ولادت حضرت صدیقه طاهره سلام الله علیها در ابتدا و انتهای سال است؛ لذا مناسب دیدیم در چنین سالی که از سوی مقام معظم رهبری سال «اقتصاد مقاومتی، عمل و اقدام» نامیده شده نگاهی اجمالی به سیره آن بانوی نمونه تاریخ در حوزه عملکرد اقتصادی بیندازیم.
الگویی حسنه در حوزه عمل و اقدام اقتصادی
حضرت زهرا(س) همانگونه که در تمام شؤون، الگویی حسنه است، در حوزه عمل و اقدام اقتصادی نیز بهترین نقش را در مدیریت و سازماندهی اقتصاد خانواده ایفا می‌نمودند. آن بانوی بزرگ کار خانه را تا جایی که برای افراد خانواده و حتی فرزندان شیرخوار، مطلوبیت و رضایت خاطر ایجاد می‌کرد، برنامه‌ریزی می‌فرمود. بلال چنین نقل می‌کند: روزی حضرت زهرا(س) را دیدم که مشغول آردکردن گندم بود در این هنگام فرزندش حسین گریه و بی‌تابی می‌کرد. خدمتشان عرض کردم: برای کمک به شما آسیاب کنم یا بچه را آرام نمایم؟ حضرت فرمود: «من به آرام‌کردن فرزند اولی هستم، شما آسیاب را بچرخانید.» (ذخائر العقبی، ص 51)
بدون تردید این سیره رفتاری آموزنده و در عین حال ساده از سوی حضرت زهرا(س) و پاسخ هوشمندانه به بلال بهترین الگو برای ایفای نقش مادر و توجه به نیاز عاطفی فرزند و انتخاب صحیح در تخصیص و بهینه‌سازی اقتصادی است؛ زیرا با این کار حضرت زهرا(س) توجه به رضایت خاطر و مطلوبیت فرزند شیرخوارش را بر ادامه کار منزل ترجیح داد که حاصل این تلاش‌ها، پرورش منابع و سرمایه‌های انسانی است؛ در نتیجه همین فرزندان در جهت برقراری عدل و داد و عدالت اجتماعی و اقتصادی و... از تربیت و تعلیم کامل بهره‌مند شدند و جامعه را نیز رهبری نمودند. اگر در تربیت نیروی انسانی آن‌طور که باید و شاید توجه نشود محصول آن را در سال‌های بعد جامعه خواهیم دید. فرزندان امروز نیروی کار و فعال فردای جامعه‌اند که اگر با ارزش‌های اخلاقی و دینی تربیت شایسته شوند در آینده بر توسعه و تحکیم عدالت اجتماعی در اجتماع اثرگذار خواهند بود.
از دیگر سو خانواده نخستین و مهم‌ترین بخش تربیت منابع انسانی در یک جامعه است. پس اگر این پایگاه تأثیرگذار اجتماعی تقویت گردد قطعا زمینه توسعه اقتصادی فراهم خواهد شد. این موضوع به قدری از اهمیت برخوردار است که تئوری سرمایه انسانی در برابر سرمایه فیزیکی از سوی اقتصاددانان امروز دنیا مورد توجه ویژه قرار گرفته است. این تئوری می‌گوید که سرمایه انسانی حتی از منابع مادی و طبیعی و ذخایر زیرزمینی با ارزش‌تر است و هرچه سرمایه‌گذاری صحیح‌تری بر توانمندی‌های انسان‌ها انجام شود رشد و توسعه جامعه افزون خواهد شد. همه افراد مؤثر بر جوامع بشری و همچنین آنهایی که توانسته‌اند تحولی بر تمدن انسانی ایجاد نمایند نیز حاصل خانواده‌ای موفق و مدیریت عاطفی و کارآمد در آن خانواده بوده‌اند.
تربیت نیروی کار صادق و با اعتماد به نفس
اگر بخواهیم نمونه‌ای ساده برای اثربخشی تربیت صحیح خانواده بر کیفیت و رونق اقتصاد در جامعه مثال بزنیم می‌توانیم حاصل تربیت فرزندانی صادق و راستگو را در اجتماع مشاهده نماییم؛ زیرا راستگویی و درستکاری در فرایند تولید و بازرگانی، موجب کسب درآمد بیشتر و جلب نظر مشتریان می‌گردد. پرهیز از دروغ و حیله و نیرنگ، اعتماد مردم را به تولیدکننده و عرضه‌کننده بالا می‌برد و این امر موجب افزایش رونق اقتصادی جامعه و نیز گرمی بازار کار و اشتغال می‌گردد یا می‌توان به عنوان نمونه موثر دیگر به نتیجه فوق‌العاده تربیت فرزندان با اعتماد به نفس و خودباوری بالا بر اقتصاد جامعه اشاره کرد. نیروی کار با اعتماد به نفس بر خلاقیت خود تکیه داشته و به قدرت درونی خود و کشورش ایمان دارد لذا با کارآفرینی و جدیت و تلاش مضاعف و امید به آینده همواره به‌دنبال کشف راه‌های جدید برای ارائه محصولات و خدمات با هزینه کمتر و کیفیت بالاتر خواهد بود. چنین نیرویی بدون هراس از هرگونه تهدید و تحریمی در جهت رشد و بالندگی کشورش قدم بر می‌دارد. اینجاست که به نقش مؤثر تربیت نیروی کار آینده پی می‌بریم.
تربیت فرزندان مشکل‌ستیز
وقتی نگاهی به سیره عملی حضرت زهرا(س) در نحوه تربیت فرزندان می‌اندازیم مشاهده می‌کنیم که آن بانوی با کرامت توجه فراوانی به شخصیت بخشی و ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان دارد. برای مثال از جمله ابزارهایی که روح مشکل‌ستیزی را در کودک زنده نگه می‌دارد، مسابقه و رقابت سازنده است. روبه‌رو ساختن کودکان با مشکلات و فراهم‌نمودن امکان رقابت برای آنها موجب بالارفتن حس اعتماد آنها در آینده می‌گردد. این مسئله به قدری ارزشمند و سرنوشت‌ساز است که اولیای کودک باید برای آن برنامه‌ریزی کنند. حضرت زهرا(س) برای ایجاد اعتماد به نفس در فرزندان خود آنها را وادار و تشویق به مسابقه و ورزش می‌کردند. از دیگر آموزه‌های آن حضرت برای خانواده، ایجاد روحیه نشاط و محبت و شادابی بوده است. این آموزه نیز آثار مثبت فراوانی بر فعالیت‌های اقتصادی و غیر اقتصاد اجتماع دارد؛ زیرا افراد پژمرده و ناامید کارآیی و انگیزه و توان لازم را برای تولید و بهره‌وری اقتصادی ندارند. هم بازی‌شدن رسول خدا(ص) با فرزندان حضرت زهرا(س) بیانگر این نکته است که بازی و تحرک کودک یکی از لوازم تربیت صحیح محسوب می‌شود. توجه کافی حضرت علی(ع) و حضرت فاطمه(س) در خانه به بازی کودکان موجب شادابی و نشاط روزافزون آنها می‌شد. بی‌شک بالارفتن کیفیت بهره‌وری و کارآیی نیروی انسانی، در توسعه و رشد جامعه تأثیر شایان توجه دارد.
توجه به منابع غیر مادی
نکته مهمی که در سیره عملی حضرت زهرا(س) مشاهده می‌شود نقش منابع غیر مادی در اقتصاد اسلامی است که به مراتب مهم‌تر از منابع مادی است. آن حضرت بهترین شکل معقول و منطقی را جهت استفاده از آنها به کار گرفت. از آن جمله این منابع می‌توان به شکرگزاری، دعا و کمک‌گرفتن از ذکر خداوند برای رفع نیازمندی‌های مادی خانواده و... اشاره نمود. برای نمونه در ماجرای اطعام مسکین و یتیم و اسیر اعضای خانواده شامل: همسر، فرزندان و حتی خادم منزل با رضایت و خشنودی کامل، حضرت را همیاری نمودند.
اثر تقسیم صحیح کار
یکی از امور به ظاهر ساده ولی مؤثر بر بازدهی مؤثرتر فعالیت‌های اقتصادی مردان و زنان در جامعه مسئله تقسیم کار بین افراد خانواده است که می‌تواند علاوه بر افزایش بهره‌وری کاری از سنگینی و فشار کار بر یک نفر بکاهد. عدم تعادل در تقسیم کار منجر به ضعف جسمی و روحی و روانی یکی از دو رکن خانه یعنی زن و مرد یا دیگر اعضای خانواده می‌شود. تقسیم کار باید براساس برتری‌های نسبی باشد؛ یعنی به هر کس کاری را که می‌تواند بهتر انجام دهد، واگذار شود تا بازدهی نیز مطلوب گردد؛ چرا که کار خانه نیز جزء اساسی سیستم اقتصادی و اجتماعی است. حضرت زهرا(س) از این نظر نیز اسوه‌ای حسنه است. آن حضرت بهترین تقسیم کار را در منزل تنظیم می‌فرماید. پیامبر گرامی اسلام(ص) کارها را با توجه به توان و شرایط روحی، روانی و جسمی زن و مرد بین حضرت زهرا(س) و امام علی(ع) تقسیم فرمود. البته این تقسیم کار منحصر به هر کدام نبود. هشام می‌گوید: امام صادق(ع) فرمود: امیرالمؤمنین(ع) در کار خانه با حضرت زهرا(س) همکاری می‌کرد، هیزم جمع می‌نمود، آب می‌کشید، جارو می‌کرد و حضرت زهرا(س) نیز گندم آسیاب می‌کرد و نان می‌پخت. یادآور می‌شود که تقسیم کار به این معنا نیست که فعالیت زن منحصر در کار خانه است، بلکه زن می‌تواند با توجه به مدیریت و سازماندهی صحیح در امور خانواده و با محاسبه مطلوبیت حاصل از اشتغال همچون خستگی ناشی از کار در منزل و بیرون آن، مخارج و...، علاوه بر بالابردن سطح فعالیت‌های اجتماع در زمینه‌های مختلف به بودجه خانوار نیز کمک نماید.
دارایی‌ها در مسیر حل مشکلات حکومت
یکی دیگر از مصادیق تلاش‌های اقتصادی در سیره حضرت زهرا(س) پشتوانه قراردادن دارایی خود برای رفع مشکلات حکومت دینی است و این امری است که قبل از ایشان مادرش حضرت خدیجه(س) انجام داده بود. جهاد اقتصادی آن حضرت تنها در سخت‌گرفتن بر خود و انفاق اموال خلاصه نمی‌شد، بلکه از دارایی‌های اقتصادی خود در مسیر مبارزات سیاسی نیز استفاده می‌کرد. ماجرای تقسیم و بخشش درآمد فدک از سوی حضرت به مستمندان و تلاش برای احقاق حق و باز پس‌گیری آن از غاصبان به عنوان بهترین سرمایه برای جامعه مسلمین و رفع محرومیت و پیشرفت اقتصادی به شمار می‌آید؛ چراکه آن حضرت در پی جلب و کسب منافع شخصی و خانوادگی خویش نبود، بلکه از سرمایه آن در جهت سازندگی و توسعه و پیشرفت اقتصادی جامعه اسلامی استفاده می‌نمود. موارد فوق که تنها اشاراتی گذار از سیره حضرت زهرا(س) به شمار می‌رفت، شاهدی است بر اینکه اگر رهبر معظم انقلاب بر اقتصاد مقاومتی و عمل و اقدام جهادگونه در این عرصه تأکید می‌نمایند مخاطب سخنشان تنها مسئولان، سرمایه‌داران یا تولیدکنندگان و امثال آنها نیستند، بلکه همه اقشار می‌توانند و بایستی در این عرصه خطیر نقش‌آفرین باشند.
