یکی از بحث‌هایی که به‌طور دوره‌ای و با تشدید مشکلات کلان‌شهر تهران بر سر زبان‌ها می‌افتد، بحث انتقال پایتخت از تهران به نقطه‌ای دیگر است. چندی پیش نیز، قانون «امکان‌سنجی انتقال مرکز سیاسی و اداری کشور و ساماندهی و تمرکززدایی از تهران» در مجلس تصویب و با ابلاغ رئیس‌جمهور وارد فاز اجرایی شد. شورای تعیین‌شده در این قانون بایستی طی دو سال آینده نتیجه بررسی‌های خود را در این خصوص به دولت ارائه نماید و یک‌بار (شاید برای همیشه)، این بحث به‌صورت کارشناسی بررسی و جمع‌بندی و در خصوص آن تصمیم‌گیری شود. با توجه به پیچیدگی و اهمیت موضوع، بر آن شدیم تا در چند مقاله، جوانب مختلف آن را بررسی کرده، نگاهی به نظرات موافقان و مخالفان آن بیندازیم و با مداقه در تجربیات سایر کشورها به جمع‌بندی مزایای و معایب آن بپردازیم.
اکثر کسانی که بحث انتقال پایتخت از تهران را مطرح می‌کنند، علت آن را مشکلات رو به رشد این کلان‌شهر می‌دانند. لذا به‌عنوان اولین گام، در این مقاله خلاصه‌ای از این مشکلات را که توسط موافقان طرح مذکور ارائه شده بیان می‌کنیم (آنچه ذکر شده و آمارها بر مبنای نظرات موافقین طرح انتقال پایتخت است):
1- مشکل جمعیت زیاد و نرخ بالای مهاجرت به این شهر
در حال حاضر، حدود یازده درصد جمعیت کشور در تهران متمرکز است و سالانه 150 هزار نفر به جمعیت آن اضافه می‌شود. مهاجرت گسترده به تهران موجب رشد حاشیه‌نشینی و در نتیجه آن افزایش ناامنی و معضلات اجتماعی شده است. همچنین این مهاجرت‌ها، موجب بروز ناهنجاری‌های فرهنگی و ایجاد بستری مناسب برای پذیرش تهاجمات فرهنگی بیگانگان توسط مهاجرین شده است.
2- تمرکز فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی و تجاری
اکثر فعالیت‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و علمی در تهران متمرکز بوده و در حوزه اقتصادی، 25 درصد تولید ثروت کل کشور مربوط به تهران است. شبکه‌های بزرگ بانکی در تهران قرار دارند؛ پس کارخانجات و مراکز تولیدی هم به تهران می‌آیند. اگر کارخانجات هم در تهران نباشند دفاتر مرکزی آنها در این شهر قرار دارد. علاوه بر این تمرکز علمی و تمرکز مراکز خدماتی، درمانی، بهداشتی، آموزشی و تفریحی در تهران است.این مسئله ازسویی باعث می‌شود که روز به روز فاصله این شهر (از نظر میزان ثروت) با سایر شهرها بیشتر شود و از سوی دیگر، مهاجرین بیشتری به سمت آن سرازیر خواهند شد (حتی از سایر کلان‌شهرهای کشور).
3- مشکلات زیست‌محیطی
روزانه سیزده-چهارده میلیون لیتر بنزین در تهران مصرف می‌شود که منجر به آلودگی هوای تهران شده است. آلودگی هوا هم به نوبه خود مشکلات و بیماری‌های فراوانی را برای ساکنین تهران به‌وجود آورده است و دولت هر ساله هزینه هنگفتی را صرف درمان بیماری‌های ناشی از آن می‌نماید.
4- معضل ترافیک
افزایش بی‌رویه خودروها و روند رو به رشد جمعیت در تهران، باعث شده است که مسئله ترافیک آن، به معضلی لاینحل تبدیل شود. یکی از پیامدهای سوء ترافیک تهران، اتلاف وقت است. متوسط سرانه اتلاف وقت در تهران روزانه دوازده میلیون نفر ساعت است.
5- افت شاخص‌های کیفیت زندگی
اگرچه امکانات زیادی در تهران متمرکز است؛ اما این امکانات متناسب با جمعیت تهران نیست. از سوی دیگر، مهاجرت‌ها باعث مشکلاتی همچون حاشیه‌نشینی و معضلات آن شده است.
6- احتمال بروز زلزله و بلایای طبیعی
تهران به لحاظ موقعیت جغرافیایی و بلایای طبیعی، در منطقه بسیار پرخطری قرار دارد و خطراتی همچون زلزله، احتمال رانش زمین، ناپایداری و فرونشست زمین، سیل و... که قبلا نیز در این شهر شاهد آن بوده‌ایم تهران را تهدید می‌کند. اطلاعات موجود نشان می‌دهد که حدود 3.5 میلیون نفر از مردم تهران، در پهنه مستقیم زلزله‌خیز شمال و جنوب تهران هستند.
7- رشد بی‌رویه و غیراصولی
پیش از تصویب طرح راهبردی-ساختاری توسعه و عمران شهر تهران توسط شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران در سال 1386، رشد تهران عمدتا بدون برنامه و معماری مناسب و به‌صورت سلیقه‌ای و براساس نظرات هریک از شهرداران صورت گرفته است. در اثر این توسعه غیراصولی، بافت اصلی شهر تهران از بین رفته و در اثر آن تهران هویت اصیل خود را هم از دست داده که این مسئله معضلات فرهنگی-اجتماعی در پی داشته است. آنچه ذکر شد، تقریبا جمع‌بندی کلی نظرات موافقان انتقال پایتخت است. با توجه به اینکه بسیاری از موافقان انتقال پایتخت، در تایید نظرشان (مبنی بر ضرورت انتقال پایتخت) به تجربه سایر کشورها به‌خصوص مالزی اشاره می‌کنند، در مقاله آتی به بررسی تجربه این کشور در انتقال پایتخت و علت آن خواهیم پرداخت.
