بدون‌شک شعرا و نویسندگان در هر عصری زبان گویای آن عصر به حساب می‌آیند و شاعر متعهد، با تراوشات ذهنی خود می‌تواند موقعیت و شرایط اجتماعی و سیاسی دوره حیات خویش را به طرز آشکاری به نمایش بگذارد. در این بین شعرایی که برخاسته از دل مردم هستند با محوریت قرار دادن اخلاق به انتقاد از اوضاع سیاسی جامعه می‌پردازند. پروین اعتصامی از جمله این شعرای مردمی است که با اتکا بر روحیات لطیف زنانه‌‌اش بلندترین اندیشه‌های سیاسی دوران استبدادی را که به درک آن نائل آمده است در اشعارش به تصویر می‌کشد، به همین منظور ما برای آگاهی از اندیشه‌های سیاسی این بانوی شاعر معاصر به سراغ دکتر سهیلا صلاحی‌مقدم استاد ادبیات دانشگاه الزهرا رفته و نظر وی را در این خصوص جویا شدیم:
آیا به اعتقاد شما می‌توان گفت پروین اعتصامی به عنوان یک بانوی شاعر ایرانی دارای اندیشه‌های سیاسی بوده است؟
پروین اعتصامی یکی از شاعران بزرگ ایران‌زمین است اما آنچه پروین را از سایر شعرای هم‌عصر خود و حتی دوران بعد متمایز می‌کند مسئله ظلم ستیزی و به عبارت بهتر اندیشه و نقطه نظرات سیاسی این شاعر است. در مجموع باید این مهم را اینگونه مورد بررسی قرارداد که این شاعر بزرگ در دوران تاریخی بسیار مهم و حساسی در ایران متولد شد و دوران کوتاهی زندگی کرد و دارفانی را وداع گفت.
با توجه به شرایط زمانی دوران زندگی خانم اعتصامی؛ آیا این حوادث و شرایط بر تفکرات این شاعر تأثیر گذاشته است؟
پروین اعتصامی در اسفند ماه 1285 هجری شمسی چند ماه بعد از اعلام فرمان مشروطیت در تبریز به دنیا آمد، دوران جوانی وی با تغییر حکومت از قاجار به پهلوی مصادف شد و در مجموع این وقایع بسیار مهم بر روی تاریخ و مسائل سیاسی ایران و بالطبع زندگی این شاعر تأثیر بسزایی گذاشت اما پروین در اوایل جوانی و درست در زمانی که شرایط سیاسی به دلیل اشغال ایران توسط متفقین در اثر حواشی جنگ جهانی و تزلزل حکومت پهلوی اول بسیار بحرانی بود، دارفانی را در تهران وداع گفت، بنابراین دوران حیات پروین اعتصامی، دورانی پرجوش و خروش به حساب می‌‌آید و این دوران را می‌توان دوران خون و آتش و فریاد و ظلم نام گذاشت زیرا دشمنان مشروطه و مستبدین در رأس امور بودند، استبداد و اختناق و بدبختی بر کشور سایه افکنده بود و یوسف اعتصامی پدر فرهیخته پروین از این جریانات بسیار دردمند بود و راه حل گریز کشور از این وضعیت را دانش و علم‌آموزی زنان و مردان می‌دانست و به همین دلیل بر روی پروین اعتصامی حساب کرده و در تربیت او بسیار کوشیده بود.
با توجه به اینکه برخوردهای سلبی در دوران زندگی پروین اعتصامی از سوی حکومت نسبت به منتقدین صورت می‌گرفت آیا این امر پروین را از اعتراض بر شرایط حاکم باز می‌دارد؟
زمانی بود که محمد فرخی‌یزدی یکی از شاعران آزادی‌خواه این عصر را به جرم اعتراض به دشمنان مشروطه و استبداد لب و دهانش را دوخته و او را محبوس کرده بودند و میرزاده عشقی دیگر شاعر حق طلب این دوران را به قتل رسانده و همچنین سیدحسن مدرس را نیز به جرم حق‌خواهی به شهادت رسانیده بودند. مجموعاً آنچه از شرایط سیاسی و اجتماعی آن دوران دستگیر ما می‌شود این است که اوضاع و احوال بسیار دهشتناک و در خفقان مطلق است اما در چنین شرایطی است که یک دختر جوان تحصیلکرده، شاعر و با احساس و مردم‌دوست به وضعیت موجود سیاسی جامعه اعتراض می‌کند.
کدام شاخص را می‌توان در رویکرد سیاسی شعر اعتصامی بیشتر ملاحظه کرد؟
به‌هر‌حال آنچه در شخصیت پروین بسیار قابل توجه است این است که عدالت برای این شاعر بسیار حائز توجه و اهمیت است. پروین یک روحیه و وجود آرام، صمیمی و انسان دوستانه‌ای داشت و دائم به فکر مردم فقیر بود و این مهم از دیوان ایشان به خوبی استخراج می‌شود، زیرا این دیوان محتوی اشعاری است که نکات اخلاقی در آنها موج می‌زند ضمن اینکه استبداد ستیزی سرلوحه بسیاری از اندیشه‌های سیاسی، اجتماعی و اخلاقی پروین اعتصامی است. برای مثال در قصیده‌ای از این شاعر با ردیف ای‌رنجبر، شما می‌توانید استبداد ستیزی را به وضوح مشاهده کنید و می‌بینید که وی چطور نسبت به ظالمان و مستبدینی که خون مردم مظلوم را می‌مکند واکنش نشان می‌دهد:
«تا به کی جان کندن اندر آفتاب؟ ای‌رنجبر
ریختن از بهر نان از چهره آب، ای‌رنجبر!
زین همه خواری که بینی زآفتاب و خاک و باد
چیست مزدت جز نکوهش با عتاب؟ ای‌رنجبر!
از حقــوق پــای‌مال خویشــتن کن پرسشی
چند می‌ترسی زِ هرخان و جناب؟ ای‌رنجبر!
جمله آنان را که چون زالو مکندت خون بریز
وندر آن خون دست و پایی کن خضاب، ای‌رنجبر!»
در این شعر در حقیقت شاعر از بیان یک وضعیت بد اجتماعی به انتقاد از وضعیت سیاسی و حکومت ظالم می‌پردازد.
آیا این خصیصه بارز حق طلبی و عدالت‌خواهی این بانوی شاعر، برای وی در زندگی اجتماعی پیامدهایی را به همراه داشته است؟
پروین اعتقاد داشت که سخن حق را باید گفت و به همین دلیل است که در مورد مرگ او اقوالی مبنی بر شهادت این بانوی شاعره نیز وجود دارد ولی در هر حال معتقدند وی در اثر بیماری حصبه درگذشت اما از یک جانب نیز می‌توان گفت به دلیل شدت عنادی که رژیم حاکم با شخصیت هنری و سیاسی ایشان داشت، قول شهادت وی نیز بعید به‌نظر نمی‌رسد اما بنده هنوز مدرک خاصی نیافته‌ام.
شیوه انتقادی پروین اعتصامی برای بیان اندیشه‌های سیاسی‌اش به چه صورت بوده است؟
پروین در بیان مسائل سیاسی و حق‌طلبی و حق‌گویی به هر بهایی روش‌‌های گوناگونی را اتخاذ کرده است. یکی از این روش‌ها آوردن ظلم‌‌های موجود در جامعه در قالب شعرهای داستان وار است و از این طریق به مردم راه‌کارهای لازم و ظلم ستیزی را آموزش می‌دهد.
بارزترین نمونه‌های این اشعار؛ چه شعرهایی هستند؟ و دغدغه اصلی شاعر در این اشعار چیست؟
یکی از نمونه‌های بارز این مهم؛ داستان کوتاه شکایت پیرزن است که بسیاری معتقدند این شعر یکی از کوبنده‌ترین اشعار پروین اعتصامی علیه حکومت جور است. در این شعر در حقیقت شاعر از زبان پیرزنی ستمدیده از کی قباد به انتقاد می‌پردازد و در حقیقت پیرزن زبان مردم در مقابل فساد، استضعاف و ناامنی‌‌های موجود در ایران آن زمان است، همچنین ما این اندیشه را مجدداً در شعر معروف اشک یتیم می‌بینیم که پروین پادشاه را در آنجا اینگونه معرفی می‌کند که پادشاه گرگی در لباس چوپان و همچنین کسی است که سرمنشأ تمام مشکلات مردم است و از همین‌روست که پروین به عنوان یک زن شاعر در تمام دوره حیات و بعد از خود به عنوان طلایه دار ظلم‌ستیزی و شاعر سیاسی مردمی مطرح می‌شود.