بی‌شک حادثه عاشورا یکی از عظیم‌ترین حوادث در حافظه تاریخی شیعه است. ابعاد و گستره قیام حضرت اباعبدالله(ع)از روزهای نخست محرم الحرام ۶۱ هجری تا اربعین آن حضرت و یاران با وفایش همواره یکی از دلایل تحرکات و خیزش‌های اسلامی – شیعی است؛ بررسی نقش حضور زنان در این تحرکات و حتی در گستره قیام عاشورا دغدغه‌ای بود که در یک صبح سرد زمستان ما را به دانشگاه جامع امام حسین (علیه السلام) و به حضور دکتر محمد حسین رجبی دوانی کشاند تا از ایشان از چگونگی زوایای عاشورا و قیامهای بعد از آن و حضور زنان ناگفته‌هایی را جویا شویم: گفت‌و‌گو : اکرم یافتیان – نفیسه زارعی
* بیداری ناشی از عاشورای سال ۶۱ هجری چگونه پدید آمد؟
حادثه جانسوز کربلا امر بی‌سابقه‌ای بود. فرزند پیامبر (ص) به دست نه دشمنان اسلام بلکه کسانی که مدعی مسلمانی بودند و از سوی خلیفه پیامبر اسلام به ظاهر مأموریت داشتند به شهادت رسید و این مسأله بازتاب گسترده‌ای داشت مردم به هیجان آمدند و در اولین وهله به بسیاری از مردم جرأت و شهامت داد که مقابل دستگاه خلافت بایستند.
بنابر این ما شاهد هستیم که در فاصله‌ای کوتاه گاهی مدینه به خروش می‌آید و بر ضد یزید قیام می‌کند و حادثه حرّه مدینه پدید می‌آید و
تقریباً هم زمان با این حادثه مکه شورش می‌کند و هر چند فردی فرصت طلب به نام عبدالله بن زبیر در رأس کار است. اما به دلیل اینکه عبدالله نمی‌توانست بر ضد یزید بخروشد، قیام نکرد تا اینکه خروش و شورش وی با بهره‌گیری از قیام حضرت اباعبدالله (علیه السلام) عملی شد و در حقیقت جرأتی را که عبدالله بن زبیر پیدا کرد ناشی از قیام امام حسین (ع) است و در اصل قیام امام حسین (ع) این تصور را که خلفای اموی سعی در نهادینه کردن آن داشتند بر هم زد و آن این اصل بود که خلیفه نماینده خدا بر زمین است و هر طورکه عمل نماید مردم باید تابع وی باشند و این تفکر را قیام امام حسین (ع) در هم کوبید و بر هم زد و ما در اثر این تفکر و اشاعه آن شاهد قیامهایی نظیر توابین و مختار و بعد‌ها قیام یحیی بن زید هستیم و این جریان تا زمان عباسیان ادامه پیدا می‌کند.
* آیا حکام بعدی مسلمان با بهره‌گیری از این قیام و به تعبیری استفاده ابزاری از قیام اباعبدالله(ع) جریانهای انحرافی در مسیر قیام ایجاد کردند؟
بله، در مراحل بعدی و در دوره عباسیان آنان با استفاده از احساساتی که در پی شهادت اباعبدالله(ع) و نوادگان آن حضرت (ع) یعنی زید و یحیی پدید آمده بود دعوت خود را گسترش دادند و طومار دولت فاسد و غاصب اموی در هم پیچیده شد و از میان رفت. هر چند سقوط امویان به معنای برپایی حکومت حق نبود و حکومت باطل دیگری این بار به نام بنی هاشم از عباسیان روی کار آمد و آن‌ها هم بعد از اندکی روش امویان را پیش گرفتند اما بهره‌های قیام امام (ع) وجود داشت و دولت عباسی از همان آغاز با قیامهای متعدد مواجه بود و مشروعیت آن همواره زیر سئوال بود و ما شاهد قیامها و انقلابهای متعدد تا پایان دوره عباسیان هستیم که همه این ظلم ستیزی‌ها و مقابله با جریانات فاسد حاکم ریشه در قیام امام حسین (ع) دارد.
* بسترهای فکری و فرهنگی سالهای بعد از حادثه عاشورا آیا زمینه‌های حضور زنان در قیامهایی که ذکر کردید را مهیا می‌نمود؟
بعد از رحلت پیامبر (ص) آن فضایی که حضرت برای مشارکت زنان همچون مردان در عرصه‌های مهم سیاسی – اجتماعی فراهم کرده بود. با حاکمیت غاصبان خلافت رنگ باخت و زنان به حاشیه رانده شدند. ما در دوران پیامبر (ص) بیعت زنان را شاهد هستیم به این نحو که همان طور که پیامبر (ص) با مردان بیعت می‌کردند با زنان هم اینگونه بودند و همانگونه که در غدیر خم مردان موظف به بیعت با حضرت امیرالمومنین (ع) شدند زنان هم بیعت کردند. حضور زنان در عرصه‌های حتی نظامی در زمان پیامبر (ص) در قالب کمک رسانی به جبهه‌ها، امدادرسانی، آب‌رسانی که وجود داشت بعد از رحلت پیامبر رنگ می‌بازد و زنان به حاشیه رانده می‌شوند و شما چیزی به عنوان بیعت زنان بعد از پیامبر (ص) نمی‌بینید. اما حضور بانوی عظیم‌الشأن اسلام زینب کبری (س) در واقعه کربلا و همراهی با امام حسین (ع) یک شخصیت مجدد به بانوان اسلامی داد و نشان داد که زنان می‌توانند در این مجاهدتهای بزرگ سهم عظیمی داشته باشند و حضرت زینب (س) اگر نگوییم نقشی فرا‌تر از قیام داشت کمتر هم نبوده است. من هم مانند بسیاری از علمای بزرگ معتقد هستم که حضرت زینب (س) حتی موقتاً به نیابت از امام سجاد (ع) بعد از شهادت اباعبدالله (ع) مسئولیت و بار بزرگ امامت بر عهده داشت تا شرایط تقیه برای امام سجاد (ع) از میان برداشته شود زیرا خطر مرگ حتمی امام را بعد از عاشورا تهدید می‌کرد و این حضرت زینب (س) است که به نوعی بار امامت را موقتاً بر دوش دارد تا شرایط خاص از امام سجاد (ع) برداشته شود و تهدید متوجه امام نباشد و این شرایط از بعد از حادثه کربلا تا دربار یزید در شام ادامه می‌یابد.
* حضرت زینب (س) چگونه و از کجا شرایط لازم برای تفویض امامت به حضرت سجاد (ع) را مهیا کرد؟ ایشان چگونه از ولایت و امامت دفاع نمود؟
در شام بعد از سخنان افشاگرانه حضرت زینب (س) و بیانات خودشان و انفعالی که یزید پیدا می‌کند خطر از امام سجاد (ع) برداشته می‌شود و این ناشی از حضور در عرصه حضرت زینب (س) است که در تاریخ بی‌سابقه است یعنی نشان می‌دهد وقتی در هر برهه‌ایی امامت و ولایت در خطر باشد زنان هم همچون مردان مسئولیت مهم دفاع از ولایت و امام زمان خود را بر عهده دارند و در اینجا دیگر بحث اذن پدر و اذن همسر برای دفاع از حریم ولایت بر نمی‌تابد و باید در عرصه حضور پیدا کرد.
* به غیر از حضرت زینب (س) آیا شاهد حضور زنان در حادثه عاشورا و بعد از آن هستیم؟
غیر از وجود مقدس حضرت زینب (س) بانوان دیگری هم بودند که در قیام همیشه جاوید حضرت امام حسین (ع) نقش داشتند مانند؛ همسر زهیر که این بانو نقش مهمی در تحول و هدایت زهیر داشت و او را از اعماق جهنم به طبقات بالای بهشت رهنمون ساخت. از زنان دیگر که ما در واقعه کربلا می‌توانیم به نوعی از آن‌ها یاد کنیم همسر عبدالله عمیر کلبی تنها زن شهید کربلا است که به فرمان شمر به شهادت رسید.
همچنین حضور برخی بانوان که همسران خود را در این جهاد بزرگ و شرایط سخت رها نمی‌کنند شاهد هستیم و این نه به عنوان این امر که آنان می‌خواستند با همسرانشان باشند بلکه آنان می‌خواهند در این مجاهدت عظیم نقش و سهمی داشته باشند لذا برخی از شهدا با همراهی همسرانشان به کربلا می‌آیند و این نشان دهنده سهم و نقش زنان در این حادثه است. البته از بعدی دیگر نیز ما حضور زن را در عرصه کربلا شاهد هستیم بعد از شهادت امام حسین (ع) آن نابکاران به خیام حمله می‌کنند زنی از سپاه دشمن که همراه با همسرش از قبیله بکربن وائل در صحنه حضور دارد وقتی چنین صحنه را می‌بیند که ناجوانمردانه به زنان و کودکان امام (ع) حمله‌ور شدند در میان مردان بی‌غیرت و بی‌دین یک نیزه یا عمودی را حمل کرده و با فریاد یالثارات رسول الله(ص) به سمت آنان حمله می‌کند تا از فرزندان و کودکان امام (ع) دفاع کند و هر چند این حرکت با ممانعت همسرش مواجه می‌شود اما خود نشان پیشتاز بودن زنان نسبت به مردان در حادثه عاشورا است.
* آیا در مقاطع بعد تحرکات از این دست از سوی زنان برای حمایت از حریم اسرای آل الله در حافظه تاریخ ثبت شده است؟
شما در تاریخ ملاحظه می‌کنید وقتی اسرای اهل بیت (ع) را با آن وضع زننده و پوشش نامناسب وارد کوفه می‌کنند و آنان را در معرض دید نامحرمان و مردمان کوفه قرار دادند باز زنی از اهالی کوفه هنگامی که متوجه می‌شود این اسیران خاندان آل الله هستند به شدت افسرده می‌شود و برای بانوان اسیر پوشش می‌آورد وآنان را از این وضعیت بیرون می‌آورد. در وقایع دیگر هم ما شاهد هستیم وقتی اسرا را به شام وارد می‌کنند هند همسر یزید که دختر عبدالله بن عامر بن کری است و پدر او پسر عموی عثمان است و در زمان عثمان حاکم بصره است و به واسطه آتش افروزی و فتنه‌گری در قائله جمل از سوی امیرالمؤمنین عزل می‌شود با دیدن وضع خاندان پیامبر و مشاهده سر فرزند رسول الله(ص) در مقابل یزید بر نمی‌تابد و با وجود اعتراض یزید از مجلس بیرون می‌آید و در پاسخ به یزید می‌گوید تو با خاندان پیامبر اینگونه عمل کردی و اکنون به فکر خانواده خود هستی؟ این‌ها نشانگر این است که با وجود آنکه بعد از پیامبراکرم (ص) از عرصه سیاست و مسائل اجتماعی بیرون رانده بودند اما باز هم این زنان هستند که عملکردی بهتر از مردان دارند.
* در اثر بیداری ایجاد شده در جامعه بعد از عاشورا، به واسطه نقش فزاینده حضرت زینب (س) آیا تحرکی کاملاً زنانه را در جریان خونخواهی از امام حسین (ع) و یا موارد مشابه شاهد هستیم؟
یک مورد دیگر که می‌توان از آن یاد کرد حادثه ایجاد شده در کوفه بعد از مرگ یزید (لعنت الله علیه) و فرار عبید الله بن زیاد از عراق و بیرون کردن عمر بن حریث جانشین عبیدالله از کوفه است.
مردم کوفه که می‌خواستند به نوعی استقلال داشته باشند تا شرایط برای پذیرش حکومت توسط یک فرد مشخص مهیا شود بزرگان این شهر برای در دست گرفتن حکومت عمربن سعد را که یکی از عاملین اصلی جنایت کربلا است معرفی کردند و طی توافقی بنا بر آن شد تا
عمر بن سعد را در مسجد به عنوان امیر کوفه معرفی کنند ولی درمقابل این مردان نامرد پلید این زنان کوفه از قبایل همدان و ربیعه هستند که شیون کنان داخل مسجد می‌آیند و فریاد می‌زنند از شمشیر این جنایتکار هنوز خون حسین (ع) می‌چکد و شما می‌خواهید او را امیر کوفه کنید؟ و در حقیقت به واسطه حرکت این زنان، این مردان بی‌غیرت از تصمیم خود منصرف می‌شوند و یک فرد خنثی و بی‌طرفی را به عنوان امیر کوفه برمی‌گزینند و این تقریباً مجموعه حرکاتی است که بعد از عاشورا شکل گرفته و زنان در آن حضور دارند.
* در قیام بزرگی نظیر قیام مختار و قیام توابین که از شاخصه‌های خونخواهان بعد از عاشورا است آیا ما حضور زنان نظیر آنچه در سریال مختارنامه دیدیم شاهد هستیم؟
ما در قیام مختار شاهد حضور آنچنانی زنان نیستیم هر چند که در تاریخ آمده در پایان کار وقتی که مختار در دارالعماره کوفه محاصره شده بود و مصعب بن زبیر بر آن‌ها کار را سخت گرفت این زنان کوفه بودند که به بهانه عبور از دارالعماره کوفه گهگاه در زیر پوشش‌های خود مواد غذایی و آذوقه پنهان می‌کردند و محاصره شدگان از این قضیه آگاه بودند و پنهانی آذوقه‌ها را از زنان می‌گرفتند که این قابل توجه است و بعد هنگامی که مصعب و مهلب از این حرکت با خبر شدند مانع از ورود زنان به دارالعماره کوفه شدند اما آنطور که در سریال مختار نشان می‌داد که زنان در وقایع مؤثر هستند و با زنان دیگر ارتباط برقرار می‌کنند در تاریخ چیزی مشاهده نمی‌کنیم فقط در پایان کار مختار وقتی که زنان وی به دست مصعب اسیر می‌شوند مصعب از آن‌ها می‌خواهد که از مختار برائت جویند تا آن‌ها را آزاد کند. آن زن که دختر سمره بن جندب است می‌گوید اکنون که پای مرگ و زندگی در میان است هر آنچه را که در مورد مختار بگویید من هم می‌گویم و بدین ترتیب آزاد شد. اما همسر دیگر او که دختر نعمان بن بشیر است در پاسخ این تقاضا گفت: من چگونه از مردی برائت بجویم که روز‌ها را روزه داشت و شب‌ها را به تهجد و شب زنده‌داری می‌گذراند و در قصاص فرزندان پیامبر (س) تلاش کرد برائت بجویم من چنین کاری نخواهم کرد. بنابر این او به دستور مصعب بن زبیر گردن زده شد و به شهادت رسید. اما نقش خاصی از زنان حتی در واقعه حره و قیام توابین شاهد نیستیم.
* با توجه به در پیش بودن حادثه اربعین حسینی ارزیابی خود را از بزرگداشت این واقعه و نقش حضرت زینب (س) برای خوانندگان شما بیان کنید؟
داستانی که راجع به اربعین و بازگشت کاروان اسرای کربلا بعد از ۲۰ روز به صحرای کربلا در هنگام مراجعت به مدینه و حضور جابربن عبدالله انصاری و عزاداری آن‌ها در این مکان در حقیقت یک بهانه است و چنین مسئله‌ای نمی‌تواند عاملی برای جاودانه شدن اربعین در تاریخ و فرهنگ شیعه باشد لذا شما می‌بینید به فرموده امام عسگری (ع) زیارت اربعین یکی از پنج نشانه مؤمن تلقی می‌شود. حال اگر این نکته مطرح شود که اربعین و فرود کاروان اسرا به کربلا بیست روز قبل‌تر و یا بعد‌تر صورت می‌گرفت آیا آن روز را گرامی می‌داشتند یا خیر این بحث دیگری است. نکته مهم در این مسأله این است که هر مصیبتی هر چند سخت و سنگین باشد برای صاحبان عزا، بعد از چهل روز سرد می‌شود و رو به فراموشی می‌رود و اگر فراموش هم نشود صاحبان عزا مثل روزهای اول بعد از چهل روز دیگر مصیبت زده نیستند و البته این به خواست خداوند است. اما اربعین اباعبدالله (ع) حادثه‌ای است که ما نسبت به هیچ یک از معصومین (ع) نداریم و درست در زمانی اتفاق می‌افتد که تمام داغ‌ها رو به خاموشی و سردی می‌گراید اما مصیبت حضرت و داغ جانکاه عاشورا در اربعین شعله‌ور‌تر می‌شود.
بنابر این نباید تصور شود که عزای امام و عمق این فاجعه که نسبت به آل رسول الله (ص) پدید آمد مثل بقیه مصیبت‌ها زودگذر است و این حادثه هرگز نباید خاموش شود. به عبارت دیگر اربعین یک تذکر و بیدارباشی است برای دوام این حادثه و از این حیث اهمیت یافته است.
بنابر این ما شاهد هستیم که در فاصله‌ای کوتاه گاهی مدینه به خروش می‌آید و بر ضد یزید قیام می‌کند و حادثه حرّه مدینه پدید می‌آید و
تقریباً هم زمان با این حادثه مکه شورش می‌کند و هر چند فردی فرصت طلب به نام عبدالله بن زبیر در رأس کار است. اما به دلیل اینکه عبدالله نمی‌توانست بر ضد یزید بخروشد، قیام نکرد تا اینکه خروش و شورش وی با بهره‌گیری از قیام حضرت اباعبدالله (علیه السلام) عملی شد و در حقیقت جرأتی را که عبدالله بن زبیر پیدا کرد ناشی از قیام امام حسین (ع) است و در اصل قیام امام حسین (ع) این تصور را که خلفای اموی سعی در نهادینه کردن آن داشتند بر هم زد و آن این اصل بود که خلیفه نماینده خدا بر زمین است و هر طورکه عمل نماید مردم باید تابع وی باشند و این تفکر را قیام امام حسین (ع) در هم کوبید و بر هم زد و ما در اثر این تفکر و اشاعه آن شاهد قیامهایی نظیر توابین و مختار و بعد‌ها قیام یحیی بن زید هستیم و این جریان تا زمان عباسیان ادامه پیدا می‌کند. * آیا حکام بعدی مسلمان با بهره‌گیری از این قیام و به تعبیری استفاده ابزاری از قیام اباعبدالله(ع) جریانهای انحرافی در مسیر قیام ایجاد کردند؟
بله، در مراحل بعدی و در دوره عباسیان آنان با استفاده از احساساتی که در پی شهادت اباعبدالله(ع) و نوادگان آن حضرت (ع) یعنی زید و یحیی پدید آمده بود دعوت خود را گسترش دادند و طومار دولت فاسد و غاصب اموی در هم پیچیده شد و از میان رفت. هر چند سقوط امویان به معنای برپایی حکومت حق نبود و حکومت باطل دیگری این بار به نام بنی هاشم از عباسیان روی کار آمد و آن‌ها هم بعد از اندکی روش امویان را پیش گرفتند اما بهره‌های قیام امام (ع) وجود داشت و دولت عباسی از همان آغاز با قیامهای متعدد مواجه بود و مشروعیت آن همواره زیر سئوال بود و ما شاهد قیامها و انقلابهای متعدد تا پایان دوره عباسیان هستیم که همه این ظلم ستیزی‌ها و مقابله با جریانات فاسد حاکم ریشه در قیام امام حسین (ع) دارد.
* بسترهای فکری و فرهنگی سالهای بعد از حادثه عاشورا آیا زمینه‌های حضور زنان در قیامهایی که ذکر کردید را مهیا می‌نمود؟
بعد از رحلت پیامبر (ص) آن فضایی که حضرت برای مشارکت زنان همچون مردان در عرصه‌های مهم سیاسی – اجتماعی فراهم کرده بود. با حاکمیت غاصبان خلافت رنگ باخت و زنان به حاشیه رانده شدند. ما در دوران پیامبر (ص) بیعت زنان را شاهد هستیم به این نحو که همان طور که پیامبر (ص) با مردان بیعت می‌کردند با زنان هم اینگونه بودند و همانگونه که در غدیر خم مردان موظف به بیعت با حضرت امیرالمومنین (ع) شدند زنان هم بیعت کردند. حضور زنان در عرصه‌های حتی نظامی در زمان پیامبر (ص) در قالب کمک رسانی به جبهه‌ها، امدادرسانی، آب‌رسانی که وجود داشت بعد از رحلت پیامبر رنگ می‌بازد و زنان به حاشیه رانده می‌شوند و شما چیزی به عنوان بیعت زنان بعد از پیامبر (ص) نمی‌بینید. اما حضور بانوی عظیم‌الشأن اسلام زینب کبری (س) در واقعه کربلا و همراهی با امام حسین (ع) یک شخصیت مجدد به بانوان اسلامی داد و نشان داد که زنان می‌توانند در این مجاهدتهای بزرگ سهم عظیمی داشته باشند و حضرت زینب (س) اگر نگوییم نقشی فرا‌تر از قیام داشت کمتر هم نبوده است. من هم مانند بسیاری از علمای بزرگ معتقد هستم که حضرت زینب (س) حتی موقتاً به نیابت از امام سجاد (ع) بعد از شهادت اباعبدالله (ع) مسئولیت و بار بزرگ امامت بر عهده داشت تا شرایط تقیه برای امام سجاد (ع) از میان برداشته شود زیرا خطر مرگ حتمی امام را بعد از عاشورا تهدید می‌کرد و این حضرت زینب (س) است که به نوعی بار امامت را موقتاً بر دوش دارد تا شرایط خاص از امام سجاد (ع) برداشته شود و تهدید متوجه امام نباشد و این شرایط از بعد از حادثه کربلا تا دربار یزید در شام ادامه می‌یابد.
* حضرت زینب (س) چگونه و از کجا شرایط لازم برای تفویض امامت به حضرت سجاد (ع) را مهیا کرد؟ ایشان چگونه از ولایت و امامت دفاع نمود؟
در شام بعد از سخنان افشاگرانه حضرت زینب (س) و بیانات خودشان و انفعالی که یزید پیدا می‌کند خطر از امام سجاد (ع) برداشته می‌شود و این ناشی از حضور در عرصه حضرت زینب (س) است که در تاریخ بی‌سابقه است یعنی نشان می‌دهد وقتی در هر برهه‌ایی امامت و ولایت در خطر باشد زنان هم همچون مردان مسئولیت مهم دفاع از ولایت و امام زمان خود را بر عهده دارند و در اینجا دیگر بحث اذن پدر و اذن همسر برای دفاع از حریم ولایت بر نمی‌تابد و باید در عرصه حضور پیدا کرد.
* به غیر از حضرت زینب (س) آیا شاهد حضور زنان در حادثه عاشورا و بعد از آن هستیم؟
غیر از وجود مقدس حضرت زینب (س) بانوان دیگری هم بودند که در قیام همیشه جاوید حضرت امام حسین (ع) نقش داشتند مانند؛ همسر زهیر که این بانو نقش مهمی در تحول و هدایت زهیر داشت و او را از اعماق جهنم به طبقات بالای بهشت رهنمون ساخت. از زنان دیگر که ما در واقعه کربلا می‌توانیم به نوعی از آن‌ها یاد کنیم همسر عبدالله عمیر کلبی تنها زن شهید کربلا است که به فرمان شمر به شهادت رسید.
همچنین حضور برخی بانوان که همسران خود را در این جهاد بزرگ و شرایط سخت رها نمی‌کنند شاهد هستیم و این نه به عنوان این امر که آنان می‌خواستند با همسرانشان باشند بلکه آنان می‌خواهند در این مجاهدت عظیم نقش و سهمی داشته باشند لذا برخی از شهدا با همراهی همسرانشان به کربلا می‌آیند و این نشان دهنده سهم و نقش زنان در این حادثه است. البته از بعدی دیگر نیز ما حضور زن را در عرصه کربلا شاهد هستیم بعد از شهادت امام حسین (ع) آن نابکاران به خیام حمله می‌کنند زنی از سپاه دشمن که همراه با همسرش از قبیله بکربن وائل در صحنه حضور دارد وقتی چنین صحنه را می‌بیند که ناجوانمردانه به زنان و کودکان امام (ع) حمله‌ور شدند در میان مردان بی‌غیرت و بی‌دین یک نیزه یا عمودی را حمل کرده و با فریاد یالثارات رسول الله(ص) به سمت آنان حمله می‌کند تا از فرزندان و کودکان امام (ع) دفاع کند و هر چند این حرکت با ممانعت همسرش مواجه می‌شود اما خود نشان پیشتاز بودن زنان نسبت به مردان در حادثه عاشورا است.
* آیا در مقاطع بعد تحرکات از این دست از سوی زنان برای حمایت از حریم اسرای آل الله در حافظه تاریخ ثبت شده است؟
شما در تاریخ ملاحظه می‌کنید وقتی اسرای اهل بیت (ع) را با آن وضع زننده و پوشش نامناسب وارد کوفه می‌کنند و آنان را در معرض دید نامحرمان و مردمان کوفه قرار دادند باز زنی از اهالی کوفه هنگامی که متوجه می‌شود این اسیران خاندان آل الله هستند به شدت افسرده می‌شود و برای بانوان اسیر پوشش می‌آورد وآنان را از این وضعیت بیرون می‌آورد. در وقایع دیگر هم ما شاهد هستیم وقتی اسرا را به شام وارد می‌کنند هند همسر یزید که دختر عبدالله بن عامر بن کری است و پدر او پسر عموی عثمان است و در زمان عثمان حاکم بصره است و به واسطه آتش افروزی و فتنه‌گری در قائله جمل از سوی امیرالمؤمنین عزل می‌شود با دیدن وضع خاندان پیامبر و مشاهده سر فرزند رسول الله(ص) در مقابل یزید بر نمی‌تابد و با وجود اعتراض یزید از مجلس بیرون می‌آید و در پاسخ به یزید می‌گوید تو با خاندان پیامبر اینگونه عمل کردی و اکنون به فکر خانواده خود هستی؟ این‌ها نشانگر این است که با وجود آنکه بعد از پیامبراکرم (ص) از عرصه سیاست و مسائل اجتماعی بیرون رانده بودند اما باز هم این زنان هستند که عملکردی بهتر از مردان دارند.
* در اثر بیداری ایجاد شده در جامعه بعد از عاشورا، به واسطه نقش فزاینده حضرت زینب (س) آیا تحرکی کاملاً زنانه را در جریان خونخواهی از امام حسین (ع) و یا موارد مشابه شاهد هستیم؟
یک مورد دیگر که می‌توان از آن یاد کرد حادثه ایجاد شده در کوفه بعد از مرگ یزید (لعنت الله علیه) و فرار عبید الله بن زیاد از عراق و بیرون کردن عمر بن حریث جانشین عبیدالله از کوفه است.
مردم کوفه که می‌خواستند به نوعی استقلال داشته باشند تا شرایط برای پذیرش حکومت توسط یک فرد مشخص مهیا شود بزرگان این شهر برای در دست گرفتن حکومت عمربن سعد را که یکی از عاملین اصلی جنایت کربلا است معرفی کردند و طی توافقی بنا بر آن شد تا
عمر بن سعد را در مسجد به عنوان امیر کوفه معرفی کنند ولی درمقابل این مردان نامرد پلید این زنان کوفه از قبایل همدان و ربیعه هستند که شیون کنان داخل مسجد می‌آیند و فریاد می‌زنند از شمشیر این جنایتکار هنوز خون حسین (ع) می‌چکد و شما می‌خواهید او را امیر کوفه کنید؟ و در حقیقت به واسطه حرکت این زنان، این مردان بی‌غیرت از تصمیم خود منصرف می‌شوند و یک فرد خنثی و بی‌طرفی را به عنوان امیر کوفه برمی‌گزینند و این تقریباً مجموعه حرکاتی است که بعد از عاشورا شکل گرفته و زنان در آن حضور دارند. * در قیام بزرگی نظیر قیام مختار و قیام توابین که از شاخصه‌های خونخواهان بعد از عاشورا است آیا ما حضور زنان نظیر آنچه در سریال مختارنامه دیدیم شاهد هستیم؟
ما در قیام مختار شاهد حضور آنچنانی زنان نیستیم هر چند که در تاریخ آمده در پایان کار وقتی که مختار در دارالعماره کوفه محاصره شده بود و مصعب بن زبیر بر آن‌ها کار را سخت گرفت این زنان کوفه بودند که به بهانه عبور از دارالعماره کوفه گهگاه در زیر پوشش‌های خود مواد غذایی و آذوقه پنهان می‌کردند و محاصره شدگان از این قضیه آگاه بودند و پنهانی آذوقه‌ها را از زنان می‌گرفتند که این قابل توجه است و بعد هنگامی که مصعب و مهلب از این حرکت با خبر شدند مانع از ورود زنان به دارالعماره کوفه شدند اما آنطور که در سریال مختار نشان می‌داد که زنان در وقایع مؤثر هستند و با زنان دیگر ارتباط برقرار می‌کنند در تاریخ چیزی مشاهده نمی‌کنیم فقط در پایان کار مختار وقتی که زنان وی به دست مصعب اسیر می‌شوند مصعب از آن‌ها می‌خواهد که از مختار برائت جویند تا آن‌ها را آزاد کند. آن زن که دختر سمره بن جندب است می‌گوید اکنون که پای مرگ و زندگی در میان است هر آنچه را که در مورد مختار بگویید من هم می‌گویم و بدین ترتیب آزاد شد. اما همسر دیگر او که دختر نعمان بن بشیر است در پاسخ این تقاضا گفت: من چگونه از مردی برائت بجویم که روز‌ها را روزه داشت و شب‌ها را به تهجد و شب زنده‌داری می‌گذراند و در قصاص فرزندان پیامبر (س) تلاش کرد برائت بجویم من چنین کاری نخواهم کرد. بنابر این او به دستور مصعب بن زبیر گردن زده شد و به شهادت رسید. اما نقش خاصی از زنان حتی در واقعه حره و قیام توابین شاهد نیستیم.
* با توجه به در پیش بودن حادثه اربعین حسینی ارزیابی خود را از بزرگداشت این واقعه و نقش حضرت زینب (س) برای خوانندگان شما بیان کنید؟
داستانی که راجع به اربعین و بازگشت کاروان اسرای کربلا بعد از ۲۰ روز به صحرای کربلا در هنگام مراجعت به مدینه و حضور جابربن عبدالله انصاری و عزاداری آن‌ها در این مکان در حقیقت یک بهانه است و چنین مسئله‌ای نمی‌تواند عاملی برای جاودانه شدن اربعین در تاریخ و فرهنگ شیعه باشد لذا شما می‌بینید به فرموده امام عسگری (ع) زیارت اربعین یکی از پنج نشانه مؤمن تلقی می‌شود. حال اگر این نکته مطرح شود که اربعین و فرود کاروان اسرا به کربلا بیست روز قبل‌تر و یا بعد‌تر صورت می‌گرفت آیا آن روز را گرامی می‌داشتند یا خیر این بحث دیگری است. نکته مهم در این مسأله این است که هر مصیبتی هر چند سخت و سنگین باشد برای صاحبان عزا، بعد از چهل روز سرد می‌شود و رو به فراموشی می‌رود و اگر فراموش هم نشود صاحبان عزا مثل روزهای اول بعد از چهل روز دیگر مصیبت زده نیستند و البته این به خواست خداوند است. اما اربعین اباعبدالله (ع) حادثه‌ای است که ما نسبت به هیچ یک از معصومین (ع) نداریم و درست در زمانی اتفاق می‌افتد که تمام داغ‌ها رو به خاموشی و سردی می‌گراید اما مصیبت حضرت و داغ جانکاه عاشورا در اربعین شعله‌ور‌تر می‌شود.
بنابر این نباید تصور شود که عزای امام و عمق این فاجعه که نسبت به آل رسول الله (ص) پدید آمد مثل بقیه مصیبت‌ها زودگذر است و این حادثه هرگز نباید خاموش شود. به عبارت دیگر اربعین یک تذکر و بیدارباشی است برای دوام این حادثه و از این حیث اهمیت یافته است.