لیلا جوادی
1- من آبرو دارم. آبرویم می رود. آبرویم را بردی. آبرویم رفت.
این ترکیب (با اشکال مختلفش)، آینه یکی از دغدغه‌های جدی روزمره ماست. نداشتن یک امکان مالی خاص، ندانستن معنای یک لغت، اظهار نظر صادقانه کودکمان، کم بودن تعداد مهمان ها یا کم بودن تنوع غذا، رفتار ساده یکی از نزدیکانمان، هر کدام در یک موقعیت ساده ممکن است به راحتی آبروی ما را ببرند. اگر بتوانیم فهرستی از آنچه احساس می کنیم آبرویمان را می برد و کارهایی که به خاطر حفظ آبرویمان باید انجام دهیم، تهیه کنیم، بیشتر به جایگاه آبرو و آبروداری در روابط و مناسبات انسانی پی می‌بریم.
2- بارها خودمان و حتی دیگران را به خاطر آبرویمان به سختی انداخته ایم. اگر دقیق تر شویم، حتی ممکن است مواردی را به یاد بیاوریم که برای حفظ آبرویمان دروغ گفته ایم یا (در جشن ها، عزا داری ها و حتی در مراسم و مناسبت های مذهبی) اسراف کرده ایم. مختصر آنکه به خاطر اینکه آبرویمان نرود، تن به گناه داده ایم.
3- آیا «آبرو» و «آبروداری» یک مفهوم دینی است؟ واضح تر بپرسیم: آیا از نظر دین چیزی به نام «آبرو» هست که باید مراقب آن باشیم و برای حفظ آن کارهایی را انجام دهیم یا ندهیم؟
همه ما با ارزش آبروی دیگران از منظر دین، آشنا هستیم. می دانیم که حرمت مومن، از حرمت کعبه بالاتر است و شنیده ایم که آن کس که آبروی برادر مسلمان خود را حفظ کند، بهشت بر او واجب است. در کنار این روایات، دسته ای دیگر از آیات و روایات را می شناسیم که به حرمت و کرامت ذاتی انسان و ضرورت حفظ این حرمت اشاره دارد .هیچ کس اجازه ندارد که این حرمت و کرامت را مخدوش کند و حفظ این کرامت مانند حفظ جان واجب است. (أیّها النّاس إنّ دماءکم و اعراضکم علیکم حرام إلی أن تلقوا ربکم). سئوال اصلی این است که آنچه ما به نام آبرو می شناسیم و از آن حرف می زنیم چه نسبتی با آنچه دین آن را آبرو می داند دارد؟ از نظر دین چه کارهایی آبروی ما را می برد و چه کارهایی باعث حفظ آبروی ما می شود؟
4- قبل از اینکه به این سئوال پاسخ دهیم، به یک پرسش مشخص جواب دهیم: آیا صرف مال برای حفظ آبرو جایز است؟ بسیار پیش می آید که هنگام خرج کردن پول (در شرایط و مناسبت های گوناگون) می خواهیم آبروداری کنیم. حتی گاهی به این خاطر خودمان را به تکلف
می‌اندازیم. آیا این کار جایز است یا به طور مطلق اسراف به حساب می آید؟
از روایات چنین بر می آید که اصل صرف مال برای حفظ آبرو نه تنها اسراف نیست بلکه بسیار پسندیده و حتی گاهی واجب است. مالی که آبرو به وسیله آن حفظ شود، بهترین مال معرفی شده است: «أفضلُ المالِ ما وَقَی به العرض.» آیا می توان نتیجه گرفت که صرف مال با عنوان آبروداری به هر نحوی جایز است؟ مطمئنا این طور نیست. حداقل شرطی که می توان برای صحیح بودن این هزینه ها در نظر گرفت این است که مستلزم حرامی نباشند. اسلام به هیچ عنوان نمی پسندد و اجازه نمی دهد که مؤمنان در مسابقه بیشتر نشان دادن دارایی های خود در هر زمینه ای (تکاثر) شرکت کنند، بلکه به خاطر تکاثر مستوجب عقاب، خواهند بود.
5- اسلام به آبرو به عنوان یک سرمایه اجتماعی هم نگاه کرده است. موقعیت هایی وجود دارد که توصیه شده است آبروی خود را در آن موقعیت و به منظور خاصی به کار بگیرید. در روایات تاکید شده است که خدا هم چنانکه در مورد مال از افراد بازخواست خواهد نمود در مورد آبرو نیز از ایشان سئوال خواهد کرد که آن را برای کمک کردن به مظلومان و رفع گرفتاری نیازمندان به کار گرفته اند یا خیر؟ یکی دیگر از مواقعی که آبرو می تواند به عنوان سرمایه اجتماعی عمل کند، شرایط دشوار مالی برای خود فرد است. قرار گرفتن در شرایط دشوار مالی برای هر فردی ممکن است. توصیه اسلام در این شرایط اولاً تعفف (خویشتن داری و ابراز نکردن نیاز) است اما احتمال دارد که در شرایطی این کار ممکن نباشد. توصیه شده است که آبرویی برای خود جمع کنید که در چنین مواقعی از آن بهره بگیرید.
6- آبرویم می رود: وقتی با دیگری جدال می کنم؛ وقتی اسرار خود را افشا می کنم؛ وقتی در شوخی کردن بی پروا هستم؛ وقتی حسادت، سخن چینی و سبک سری می کنم؛ وقتی مشکلات خودم را برای دیگران بازگو می نمایم؛ وقتی درخواست کمک دیگران را رد می کنم و وقتی اموالم را با بی تدبیری تلف می کنم.
چنانچه برای یافتن آنچه آبروی انسان را می برد به روایات مراجعه کنیم، با پاسخ های فوق مواجه می شویم. در روایات کارهایی هم برای حفظ آبرو پیشنهاد شده است. اگر می خواهم آبروی خود را حفظ کنم: صادق و راستگو باشم؛ اموری را که به من مربوط نیست رها کنم و در آن دخالت نکنم؛ حلیم و بردبار باشم؛ دیگران را ببخشم؛ کم و گزیده سخن بگویم و بخشنده باشم.
یک بار دیگر به فهرست اولیه ای که از عوامل آبروریزی و آبروداری تهیه کرده ایم مراجعه کنیم. فاصله میان دو فهرست به ما نشان می دهد که چقدر (دست کم در
دغدغه‌های مربوط به آبرویمان) دیندار هستیم.
