ادب و هنر

چرا «آرایش غلیظ» فیلم خوبی است؟

ثروت غیر مشروع، طمع، سرمایه‌داری، مصرف‌گرایی، تقدم روابط پولی بر روابط انسانی و شهوت بی‌حد و حصر در تمام آثار نعمت‌الله نفی می‌شود و همه‌چیز در خدمت ارزش‌های شناخته شده‌ و اصیل انسانی است.

میلاد نوریان- به نظر میرسد مهمترین ویژگی حمید نعمتالله (و همچنین یار گرمابه و گلستانش؛ هادی مقدمدوست)، بیاعتنایی به جریانهای حاکم بر سینمای ایران است. نعمتالله را نمیتوان روشنفکر نامید (چون فیلم روشنفکری نساخته) و نمیتوان او را مدعی ارزشها به معنای خاص آن نامید (چون فیلم ارزشی نساخته). او قواعد خاص خودش را دارد و کاملاً بدون توجه به موجهای مقطعی که در بین فیلمسازهای کشور ایجاد میشود، مسیر مشخص خود را میرود. به نظر میرسد نادیده گرفتن فیلمهای او در بین جشنوارههای سینمایی و ناشناخته بودن او در بین مردم کوچه و خیابان نیز همین عدم تأثیرپذیری از عوامل و عللی است که میتوان به وسیله آنها جوایز جشنوارهها را کسب کرد یا با توجه به آنها گیشه را تسخیر کرد و فیلم میلیاردی ساخت. کارنامه مرد آرام سینمای ایران، به خوبی نشان میدهد که هم الفبای فیلمسازی را بلد است و هم نبض مخاطب را میشناسد و در دست دارد اما برای کشاندن مردم به سالنهای سینما و برنده شدن جوایز جشنوارهها به هیچ وجه حاضر نیست از اصول خود در فیلمسازی عقبنشینی کند. او به عناصر زیباییشناسی فیلم، به داستان، به تکنیک، به فیلمنامه، به سلیقه و شعور مخاطب و در یک کلام به سینما احترام میگذارد.

نعمتالله اگر چه داعیه ارزشی بودن ندارد اما فیلمهای او همه در خدمت فضائل و ارزشهای انسانی است. او در پی تغییر معنای خوب و بد نیست. خیر و شر در فیلمهای نعمتالله دارای‌‌ همان معنای اصیل خود هستند. فضائل و رذیلتها همه همانی هستند که در اسطورهها و افسانهها و حکایتها بیان شدهاند. او به انسانیت خیانت نمیکند و ارزشی برای «نیکیها» و «بدیهای» دوران مدرنیته قائل نیست. بگذارید راحت بگویم، اصلاً چیزهایی که در دوران تجدد به خوبی و بدی شناخته میشوند را به رسمیت نمیشناسد. نعمتالله اگر چه از تمام ابزارها، نمادها و عناصر دوران مدرن بهره میبرد اما آشکارا دلبستگی به آنها ندارد. کدهای او برای مخاطب آشنا است و پس از تماشای فیلمهای او حال مخاطب بد نمیشود. این نکته بسیار مهمی است؛ شخصیتهای خوب و بد آشنا هستند و نزاع بین خیر و شر، نیکی و بدی، فضیلت و رذیلت دچار وارونگی معنی نمیشوند. به نظر میرسد که پرداختن به این موضوعات آگاهانه و با اعتقاد صورت میگیرد. شخصیتهای فیلمهای نعمتالله در پایان، خودشان میفهمند که گول خوردهاند یا اشتباه کردهاند. نگاهی که بهرام رادان در سکانس پایانی فیلم «بیپولی» به دوربین میکند؛ حرکتی که در پایان «بوتیک» محمدرضا گلزار انجام میدهد؛ سیر تکاملی که امیرمحمد گلکار در «وضعیت سفید» طی میکند؛ انتظاری که طناز طباطبایی در سکانس پایانی «آرایش غلیظ» در فرودگاه میکشد؛ همه در خدمت انسانیت و ادای دین به آن است. در همین فیلم آرایش غلیظ، شخصیت فانتزی فیلم یعنی آقای برقی چرا به این شکل درآمده است؟ دیالوگی که دائم آن را تکرار میکند و میگوید: «پول با بدن من نمیسازه!» به چه علتی است؟ ثروت غیر مشروع، طمع، سرمایهداری، مصرفگرایی، تقدم روابط پولی بر روابط انسانی و شهوت بیحد و حصر در تمام آثار نعمتالله نفی میشود و همهچیز در خدمت ارزشهای شناخته شده و اصیل انسانی است.

یکی از مهمترین ویژگیهای نعمتالله در فیلمسازی، «مردمی» بودن فیلمهای او است. مسائل فیلمهای او از دل مسائل و ابتلائات مردم جامعه بیرون میآید اما هرگز کار به بیانیه صادر کردن و نسخه پیچیدن نمیکشد. در فیلمهای نعمتالله اگر چه مشکلاتی که جامعه دچارش است به تصویر کشیده میشود اما او هرگز از بدبختیهای مردم کشورش، نردبانی برای صعود و بالا رفتن خودش نمیسازد. او به کشور و مردم کشورش وفادار است. در فیلم آرایش غلیظ با وجود اینکه تمام شخصیتها شارلاتان، دروغگو و کلاهبردارند اما وجه تمایز آنها و دلیل رفتارهای نادرستشان ایرانی بودن نیست و ربطی به زمان و مکانی که در آن زندگی میکنند ندارد بلکه به حکم اینکه انسانند، جایزالخطا هستند. او هرگز به خود اجازه سیاهنمایی درباره مردم و کشورش را نمیدهد و مشکلات آنها را با زبانی نرم و بدون توهین و اغراق به تصویر میکشد و نشان میدهد. در فیلمهای نعمتالله، «ایرانی» بدبخت و فلکزده و غرق در مشکلات و در حال فرار و طلاق و مهاجرت و ذلیل نیست اما از آن جهت که انسان است از مشکلات انسانی رنج میبرد. این فرق مهم نعمتالله با بسیاری از همکارانش است که دوست دارند ایران حال حاضر را کشوری در آستانه از هم گسیختگی و فروپاشی نشان دهند. هرچند به نظر میرسد در دوره نعمت الله ترازوها چندان میزان نیستند و او آنچنان که باید و شاید ارج نمیبیند، اما با این حال عمیقاً معتقدم چیزی به صدرنشینی او در سینما باقی نمانده و به زودی بدون سر و صدا و هیاهو قله را فتح میکند.

https://shoma-weekly.ir/ylFBL3