محدود کردن عصر امام خمینی(ره) به فاصله بین سالهای ۴۲ تا ۶۸ بی انصافی نابخشودنی است. امواج انقلاب اسلامی بر خلاف سایر پدیده ها که به طور طبیعی در گذر زمان فرسوده می شوند، توفنده تر از گذشته مرزهای داخل و خارج کشور را پشت سر گذاشته و اغلب تحلیلگران سیاسی را مجنون قدرت خود کرده است.مقام معظم رهبری در مراسم سالروز ارتحال حضرت امام خمینی (ره)به درستی خطر تحریف اندیشه های حضرت امام(ره) را گوشزد نمودند. حضرت آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی در اجتماع پرشکوه و کمنظیر مردم وفادار ایران در حرم مطهر بنیانگذار کبیر جمهوری اسلامی، مکتب امام خمینی را نقشه راه پرامید ملت ایران خواندند و با اشاره به ضرورت مقابله با تحریف شخصیت امام، تاکید کردند: بازخوانی اصول مستند مکتب امام، تنها راه مقابله با تحریف شخصیت آن بزرگوار است، اصولی مانند: اثبات اسلام ناب محمدی و نفی اسلام آمریکایی، اعتماد به صدق وعده الهی و بیاعتمادی به مستکبران، اعتماد به اراده و نیروی مردم و مخالفت با تمرکزهای دولتی، حمایت جدی از محرومان و مخالفت با اشرافیگری، حمایت از مظلومان جهان و مخالفت صریح و بیملاحظه با قلدران بینالمللی، استقلال و رد سلطه پذیری، و تاکید بر وحدت ملی.
کسانی که در مقام ترویج و تطهیر برخی چهره های منفورملت ایران و یا برای منافع زودگذر سیاسی و یا حتی برای دست یافتن به تکیه گاهی برای عبور از خطوط قرمز جمهوری اسلامی در مواجهه با مستکبران بین المللی به تحریف تفکر سیاسی امام خمینی(ره) دست یازیده و ایده سیاسی بنیانگذار انقلاب اسلامی را به تشکیل مجلس مجتهدین یا تنها بسط نظریه شیخ فضل الله و یا تشکیل یک حکومت معمولی در نظم سلطه آمیز بین المللی تقلیل داده اند، حداقل به خود زحمت نمی دهند که با مطالعه تاریخ انقلاب و اندیشه های حضرت امام(ره) از واقعیت مطلع شوند و یا اینکه به عمد خود را به ناشنوایی و نابینایی زده اند. چه بسا خواندن تاریخ سخت باشد اما در این روزها تلویزیون راهپیمایی با شکوه ۱۵ خرداد ۴۲ را بارها و بارها پخش می کند. فقط باید کمی دقت کنند تا پلاکاردهای متعددی را که بر آنها با قلم درشت نگاشته شده که «ما خواهان حکومت اسلامی هستیم» را ببینند. آنانی که تصور می کنند امام راحل اهل مسامحه با مستکبران و یا معامله بر سر مستضعفان بود آیا فراموش کرده اندحضرت امام تا آخرین روزهای عمر مبارکشان کمتر از شیطان بزرگ به آمریکای جنایتکار نگفتند. آیا تردیدی دارند که فلسطین مهمترین دستور کار جمهوری اسلامی است و رژیم صهیونیستی غده ای سرطانی است که باید از صفحه روزگار حذف گردد. خط امام(ره)، خط کش مدرج مهندسی حکومت ولایی است که زوایای مردمسالاری دینی را در همه عرصه ها اندازه می زند. انقلابی که به نام خدا سلطنت را از سریر قدرت به حضیض ذلت کشاند و نقطه عزیمت صورتبندی یک هویت سیاسی دین مداردر دنیای هویتهای سکولار بود. اقتضای غیریت انقلاب اسلامی بازتعریف مصرح و منقح خطوط و چارچوبهای آن توسط بنیانگذار انقلاب اسلامی بود. این ضرورت، مانع بحران هویت انقلاب برای نسلهای آتی می شد، سرنوشت محتومی که بسیاری از انقلابها دنیای مدرن با آن مواجه شدند. امام خمینی(ره) چه در زمان حیات پربرکت شان و چه در وصیتنامه سیاسی- الهی شان به واضح ترین شکل ممکن ضمن تنقیح مناط هویت سیاسی انقلاب اسلامی، چشم انداز مردمسالاری دینی را متصل به حکومت آخرین منجی بشریت، صاحب عصر والزمان ترسیم کردند و تنها راه اصلاح بشریت را تن دادن به حکومت الله می دانستند.
به تعبیر مقام معظم رهبری: «امام راحل در دوران نهضت اسلامی و پس از پیروزی انقلاب اسلامی با نوشتار و گفتار خود خطوط اساسی و مرزهای نظام جمهوری اسلامی ایران را مشخص کردند و مهم ترین مسئله رعایت این مرزها و حفظ حریم هویت انقلاب اسلامی است.» (۱) در واقع توضیح کامل و جامع هویت مردمسالاری دینی و تعیین خطوط نظام جمهوری اسلامی توسط بنیانگذار انقلاب اسلامی بیش ازآنکه یک ضرورت داخلی باشد یک نیاز بین المللی بود. یکی از مقامات ارشد سازمان سیا در توجیه ناکامی سازمانهای امنیتی و اطلاعاتی ایالات متحده در مهار انقلاب اسلامی مدعی شده بود که انقلاب ایران برای ما یک «بی تعریف» است و ما از درک آن عاجز هستیم. این هویت سیاسی جدید باید توسط رب النوع خود به عنوان مرکز و نقطه ثقل هویت انقلاب اسلامی تعریف می شد و این اتفاق افتاد. ا
ما امروز تنها دو دهه از رحلت جانگداز این رحیل حق می گذرد و زمان فراغ یار چندان فراخ نیست که پژواک غریو پیامبر گونه اش فراموش و یا دچار کژتابی شود. در ایام سالگرد عروج ملکوتی امام بزرگوارمان به موازات تلاش برای بزرگداشت مقام و منزلت ایشان، باید خطوط و اصول آن بزرگوار به عنوان شاخصها و مناطهای هویت انقلاب اسلامی مور بازخوانی قرارگیرد. خط امامی بودن تابلویی برای پایبندی به مبانی انقلاب اسلامی است. خط امامی یعنی کسی که عارف به معرفت اصول نظام اسلامی است. خط امامی یعنی جریانی که از زلال اندیشه های ناب بنیانگذار انقلاب سرچشمه می گیرد. در این مجال کوتاه به تاسی از رهبر معظم انقلاب به برخی از خطوط و اصول امام راحلمان خواهیم پرداخت.
۱- سرخط نظام معرفتی امام خمینی(ره) بازگشت به هویت و ارزشهای اسلامی است. این همان اصلی است که رهبری معظم انقلاب از آن تحت عنوان «اثبات اسلام ناب محمدی(ص) و نفی اسلام آمریکایی» یاد کردند. این راه کلمه طیبه ای است، که به ملت ایران عظمت بخشید و انقلاب اسلامی را به الگویی بی بدیل و متکی بر فطرت خداجوی بشری تبدیل کرد. پدیده ها اغلب با گذر زمان دچار فرسایش می شوند اما علی رغم اصطکاکات تبلیغاتی دشمن، امواج انقلاب اسلامی سال به سال زنده تر از گذشته است. راز این حیات پویا در الهی بودن حرکت امام خمینی(ره) است. ارمغان دم مسیحایی رهبر کبیر انقلاب در عصر عاشورای سال ۴۲ بیداری ملتی بود که هزاران سال کابوس جفا و وحشی گری های سلاطین جوررا دیده بودند و بی صبرانه در جستجوی «روزگار وصل» خویش بودند. قیام امام خمینی(ره) برای احیای تفکر دینی و رواج ارزشهای اسلامی در جامعه بود لذا هر کنشی که به این آرمان لطمه بزند فاصله گرفتن از خط امام(ره) است.طبعا جریاناتی که خود را خط امامی می دانند باید نقش فعال تری در این فرآیند داشته باشند و آهنگ بازگشت به هویت اسلامی در جامعه را شتاب ببخشند.
۲-دومین ویژگی خط امام خمینی(ره) ایمان و عمل صالح در حوزه سیاست است. در خط امام(ره) سیاست عین دیانت است و نوعی عبادت و مایه تقرب به ذات اقدس اله محسوب می شود. امام راحل عظیم الشأن در همه دقایق زندگی پربرکت خویش، فقط درصدد جلب رضایت پروردگار بودند و هیچ وقت سیاست را ترجمه به قدرت طلبی ننمودند. ایشان سیاست را اینگونه تعریف می کنند: «سیاست این است که جامعه را هدایت کند و راه ببرد؛ تمام این مصالح جامعه را در نظر بگیرد و اینها را هدایت کند به طرف آن چیزی که صلاح شان است، صلاح ملت است، صلاح افراد است و این مختص انبیاء و اولیا است و دیگران این سیاست را نمی توانند اداره کنند، این مختص انبیاء و اولیاء است و به تبع آن علمای بیدار اسلام.» (۲) مولود نامشروع سیاست بدون معنویت، هیبت کریه المنظری شبیه جنگ های جهانی دارد که میلیونها کشته حاصل بی حاصل آنها بود. امام خمینی(ره) در دنیای مدرن اولین کسی بود که اخلاق، عرفان و معنویت را با سیاست در هم تنید و نوشدارویی برای زخمهای کهنه و شرک آلود بشریت فراهم کرد.
۳- یکی دیگر از شاخصه های خط امام خمینی (ره) پاسداشت ساحت جمهوریت است. هر اجتماعی برای زنده بودن نیاز به مشارکت اعضای خود دارد، در واقع مشارکت پویایی و هویت یک جامعه است، هرگروه فعال از اعضایی تشکیل شده که در واقع همان مشارکت کنندگان هستند و به واسطه موضوع، انگیزه و هدفی در فعالیت های اجتماعی مشارکت می کنند.در نظام معرفتی امام خمینی(ره) تعریف جدیدی از جمهوریت و اساسا مفهوم حاکم و فرمانبردار ارائه شده که متکی بر مبانی اندیشه سیاسی اسلام است. امام بزرگوارمان در دیدار با برخی از مسئولین وقت اینگونه می فرمایند:«دولت، استانداران و فرماندارها در هر جایی که هستند باید به مردم خدمت کنند. وقتی ما خدمتگزار ملت شدیم، ملت هم پشتیبان ما خواهد شد و در این صورت است که طمع خارجیها قطع خواهد شد، چرا که همیشه اجانب بنایشان بر این است که از داخل، کارها را خراب کنند و اتحاد مردم را از بین ببرند، اختلاف ایجاد کنند و بعد به ایادی داخلی شان دستور دهند تا مقاصد پلید آنها را پیاده نمایند… عمده این است که ما به اسلام خدمت کنیم. خدمت به ملت، خدمت به اسلام است. خدمت به دولت، خدمت به اسلام است. و امروز هر خدمتی که انجام دهیم، خدمت به اسلام است. هر خدمتی که مردم به آن احتیاج داشته باشند، خدمت به اسلام است. وقتی قرار گذاشتیم که به اسلام خدمت کنیم، خدای تبارک و تعالی هم ما را تنها نمی گذارد و نمی گذارد گرفتار شویم. برای اینکه گرفتاری از خود انسان است، از خارج نیست…» (۳) در این تعریف پاسداری از جمهوریت فلسفه جدیدی برای مدیریت نظام است. جمهوری اسلامی به لحاظ مفهومی یک ترکیب غیر قابل انفکاک و برگرفته از فلسفه سیاسی اسلام است که نوع بدیعی از یک پارادایم و الگوی حکومتی را در عصر حاضر به نمایش گذاشته است. در لیبرال دموکراسی اکثر اوقات نقش مردم در برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های عمومی در حاشیه قرار می گیرد. از طرفی عموم مردم در مسائل کشور شریک هستند نه اینکه تنها بخشی از متنفذان و نخبگان سیاسی ذی مدخل در برنامه ریزی ها و سیاستگذاری های کشور باشند. اگر در جوامع به اصطلاح دموکراتیک از مردم تعبیر به توده می شود اما در نظام مردم سالار دینی مردم ولی نعمتان مسئولان هستند و حاکمان می باید خدمتگزاران مردم باشند. در واقع در مشارکت عمومی دو عنصر مشارکت یعنی مشارکت کننده و موضوع مشارکت هردو جایگاه ویژه خود را دارند و مردم به عنوان مشارکت کنندگان، ولی نعمتان موضوع مشارکت یعنی حکومت دینی هستند و دو عنصر مشروعیت و مقبولیت هم پای هم باعث پویایی و زندگی مردم سالاری دینی می باشند. در نظام اسلامی بین حاکم و مردم فاصله ای نیست و به تعبیر رهبر معظم انقلاب ولایت، اقتدار همراه با برادری و رفاقت است. در این مهندسی سیاسی تفاخر و تبختر حاکمان بی معنا است و به اسم تئوکراسی نمی توان مانع مشارکت مردم شد. الگوی نظام ولایی در ایران طی ۳۰ سال گذشته نشان داده است که مشارکت سیاسی به معنای اتم و اکمل کلمه تنها در یک نظام دینی ممکن است.
۴- نوآوری متکی بر مبانی اسلام یکی دیگر از ویژگی های خط امام خمینی(ره) است. به تعبیر مقام معظم رهبری« انقلاب اسلامی به رهبری امام خمینی (ره) یک نوآوری بود. این نوآوری همواره در حرکت امام بزرگوار و روش های ایشان نیز مشهود بود که استفاده از عبارت جمهوری اسلامی به جای جمهوری دموکراتیک و همچنین به کارگیری کلمه ولایت به جای حکومت و سلطنت از جمله این نوآوری ها برای مشخص کردن مرزهای نظام جمهوری اسلامی بود.»(۴) مردم سالاری دینی یک نوآوری سیاسی است. این نوآوری به منظور پر رنگ شدن مرزهای عقیدتی و سیاسی نظام جمهوری اسلامی با سایر حکومت ها صورت گرفت. مهندسی حکومت دینی در ایران نقطه عزیمت یک تلقی جدید از حاکم در افکار عمومی است. امام خمینی (ره) با انتقاد از کسانی که اسلام را مخالف نوآوری و پیشرفت می دانند، می فرمایند:« اسلامی که بیشترین تأکید خود را بر اندیشه و فکر قرار داده است ، و انسان رابه بازداری از همه خرافات و اسارت قدرتهای ارتجاعی و ضد انسانی دعوت می کند، چگونه ممکن است با تمدن و پیشرفت و نوآوری های مفید بشر -که حاصل تجربه های اوست- سازگار نباشد؟» مضاف بر اینکه فرهنگ ناب شیعی با گشایش باب اجتهاد پیوندهای وسیعی با نوآوری در چارچوب اسلام دارد که امکان حل مشکلات و مسائل مستحدثه را به بهترین شکل ممکن فراهم می کند.
۵- صیانت از استفلال و آزادی کشور یکی دیگر از ویژگی های خط امام خمینی(ره) است. حضرت آیت الله خامنهای در بیانات مهمشان در ۱۴ خرداد امسال با تعریف استقلال به «آزادی در مقیاس یک ملت» این تناقض غیرقابل قبول را که برخی افراد ادعای آزادیهای فردی را دارند اما علیه استقلال کشور و آزادیهای یک ملت حرف میزنند، مورد توجه قرار دادند و افزودند: متأسفانه برخی برای نفی استقلال تئوریسازی میکنند و از استقلال به عنوان «انزوا» و یا یک مسئله کم ارزش یاد میکنند، که این خطایی بسیار مهم و خطرناک است.ایشان با اشاره به اعتقاد راسخ امام بزرگوار به استقلال و رد سلطه، بسیاری از فعالیتهای دشمن نظیر تهدیدها و تحریمها را برای خدشه وارد کردن در این اصل خواندند و گفتند: دشمن استقلال کشور را هدف گرفته و همه باید ضمن شناخت اهداف دشمن، هوشیار باشند.در طول تاریخ ایران آنهایی که ادعای آزادی های فردی لیبرالیستی می کردند حاضر می شدند پای استقلال معامله کنند. از امثال میرزا ملکم خان و تقی زاده و آخوند زاده گرفته تا برخی تئوریسین هایی که امروز متاسفانه بیخ گوش دولت نسخه وابستگی را برای کشور می پیچند همواره به دنبال آن بودند تا آزادی های فردی را مقابل استقلال کشور قرار دهند.
پس از نهضت مشروطه هم استقلال و عزت ملی کشور در خطر افتاد و هم آزادی مردم. این دو آرمان با اشغال کشور توسط متفقین و استبداد رضاخان به باد رفت. یکی از شاخصه های انقلاب اسلامی این است که پس از گذشت ۳۷سال هیچ احساس خطری مبنی بر ظهور یک حکومت استبدادی پاترومونیال احساس نمی شود. بازگشت دیکتاتوری به ایران محال است. نرم افزار مشروطه طوری طراحی شده بود که ویروس رضاخان با حمایت انگلیسی ها آن را از کار انداخت. اما در انقلاب اسلامی امام خمینی(ره) با گشایش باب مردمسالاری دینی و شجاعت بی نظیر ایشان در اتکا دادن نظام اسلامی بر آراء مردم هر گونه شائبه بازگشت دیکتاتوری را در نطفه خفه کردند. به تعبیر مقام معظم رهبری: «بزرگترین و اساسیترین کار انقلاب اسلامی که به برکت نفس گرم امام خمینی (ره) انجام شد، تغییر جوهری در مسیر تاریخ کشور و رهایی ملت ایران از بلای استبداد و سلطهپذیری بود که سالهای متمادی و از زمان حکومت قاجار تا پایان دورهی پهلوی، سایه سیاه آن بر این کشور سنگینی میکرد.»(۵)
۶-آینده نگری و دور اندیشی یکی دیگر از شاخصه های خط امام خمینی (ره) است. در این چارچوب فکری آتیه نظام جمهوری اسلامی با حکومت جهانی حضرت مهدی (عج) پیوند می خورد. بدون تردید فرهنگ متکامل انتظار برای جهانی شدن در گام اول نیازمند پژو هشهای عقلانی گسترده است.تأملاتی که به نظام دانایی این فرهنگ سامان دهد و باعث استغنای مفاهیمی شود که حول دال برتر «ظهور موعود» در حال گردش هستند. در واقع مرحله اول گفتمان سازی انتظار است.میان فرهنگ انتظار در میان اقوام و ملل مختلف بایستی توسعه بیابد، رشد پبدا کند وبه گفتمان انتظار تبدیل شود. البته در گام های ابتدایی این گفتمان بنا بر اقتضائات فرهنگی شکل می گیرد ودر مراحل بعدی بایستی به یکسانسازی گفتمانی اندیشید.پس از شکل گیری گفتمان انتظار، چه نوع ابتدایی وچه نوع پیشرفته آن ، می توان به طراحی مدل سیاسی انتظار پرداخت. هسته مرکزی این مدل می تواند مفهوم ومضمون آیه شریفه (ونرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض ونجعلهم ائمه ونجعلهم الوارثین)باشد. مستضعفین به عنوان یک طبقه فکری و نه به عنوان یک طبقه اقتصادی در فرهنگ های مختلف دارای ویژگی های منحصر به فردی برای ترسیم الگوی سیاسی انتظار و شکل دهی به جبهه مبارزه با ظلم هستند.در تمام جوامع این بخش عظیم از مردم که همیشه تاریخ زیر یوغ ظلم وستم مستکبران بوده اندبه آسانی قابل شناسایی هستند.به وجود آمدن این تمنا در هر جامعه ای که (ان اعبدوا الله و الجتنبوا الطاغوت)واین که مستضعفین قدرت را در دست بگیرند به تنهایی می تواند آن جامعه را در طی مسیر الگوسازی سیاسی انتظار کمک کند.
پی نوشت ها:
۱- مقام معظم رهبری، دیدار اعضای ستاد ارتحال امام (ره) (۰۱/۰۳/۱۳۸۷)
۲- جلوه های سیاست اسلامی با الهام از اندیشه های سیاسی امام خمینی ره،
ص ۱۷، به نقل از کتاب گذری بر اندیشه سیاسی امام خمینی ره، ص ۳۵٫
۳- بیانات امام خمینی ره در دیدار باوزیر کشور و معاونین این وزارتخانه و استانداران، ۱/۱۰/۱۳۶۱، صحیفه نور، ج۱۷، ص ۱۱۸، به نقل از کتاب جایگاه مردم در نظام اسلامی از دیدگاه امام خمینی ره، ص۶۰ و ۶۱٫
۴- دیدار رهبر معظم انقلاب با اعضای ستاد ارتحال امام (ره)، (۰۱/۰۳/۱۳۸۷)
۵-دیدارمقام معظم رهبری با مسئولان اجرایی و جمعی از قشرهای مختلف مردم استان یزد ۱۶/ ۱۰/ ۸۶