تعریف نمادهای اسلامی، شیعی انقلاب

به نمادهایی اطلاق می گردد که با ورود اسلام و مذهب شیعه در ایران گسترش یافت و در فرهنگ و زندگی روزمرۀ ایرانیان حضوری برجسته پیدا کرد. امام حسین (ع)، روز عاشورا و بیرق عاشورا به عنوان نمادهای مظلومیت از اهمیت جهان نمادین اسلامی، شیعی در زندگی اجتماعی و سیاسی ایرانیان حکایت دارد. این نمادها در حوزۀ سیاسی نیز تاثیر گذار بوده اند و در شکل گیری انقلاب اسلامی ٥٧ شمسی نقشی بی همتا داشتند.

از خرداد ٤٢ تا بهمن ٥٧ شمسی اهمیت نمادهای شیعه تاثیر زیادی در زنده نگاه داشتن مبارزه با ظلم برای جامعه فراهم ساخت. نمادگرایی شیعه یکی از ویژگیهای مبارزۀ ملت ایران علیۀ ظلم و ستم محسوب می گردد که در نبود احزاب سیاسی مستقل، به عنوان عناصری وحدت بخش میان گروه های اجتماعی عمل می کرد و در مناسبت های مختلف سبب بسیج سیاسی می شد.

با مروری بر بخشی از این عناصر، تاثیرات نمادین آنها را در شکل گیری انقلاب اسلامی نشان می دهیم. به واقع این عناصر با تلاش روحانیان شیعه و گروه های اسلامی برساخته شد تا ذهنیت ایرانیان در مقابل نمادسازیهای رژیم پهلوی قرار گیرد. این عناصر نشانۀ تاثیر نمادینی است که چندین سده روح و جان ایرانیان را تحت تاثیر قرار داده است.

١. عاشورا و شهادت

بی تردید نقش امام حسین (ع) در تاریخ شیعه از اهمیتی نمادین برای ایرانیان برخوردار است. این مظلومیت با گذشت چندین قرن از واقعۀ کربلا، هم چنان از سوی شیعیان با برگزاری مراسم و آیین های ویژه ای مورد تکریم قرار میگیرد. این الگوی نمادین نزد شیعیان در طول تاریخ؛ ویژگی ایثارو فداکاری را در میان آنان زنده نگاه داشته است. در دوران انقلاب نیز این عناصر نمادین برای مبارزه با ظلم و ستم رژیم شاه مورد استفاده قرار گرفت. «در لحظات تب آلودی که پس از سقوط شاه پیش آمد، جملاتی به این صورت بر دیوارها نقش بسته بود. «کل یوم عاشوراو کل ارض کربلا». در واقع انقلاب به مثابۀ تکرار عاشورا تصور می شد؛ یعنی اجرای دوباره همان حادثۀ بنیانگذار تشیع. ارتش شاه به منزلۀ ارتش یزیدو مردم به مثابۀ امام حسین (ع)در نظر گرفته می شدند» از منظر ایرانیان یکی از مهم ترین عناصر نمادین شیعه، اعیاد مذهبی وآیین های ویژۀ آن است. این مراسم از یک سو، به جهت برگزاری اجتماعات و مراسم خاص موجب تحریک مردم و تقویت روحیۀ مبارزه ومقابله با قدرت حاکم می شد و از سوی دیگر، بی توجهی به این نماد توسط حکومت، واکنش مردم را نسبت به قدرت سیاسی برمیانگیخت.

استفاده از مقایسه های تاریخی میان حکام رژیم پهلوی با عناصر شیعه از سوی مخالفان، باعث ترس و نگرانی سران نظامی ارتش شاهنشاهی شده بود. "نجیمی نائینی " یکی از فرماندهان ارتش کاربرد مفاهیم اسلام شیعه نزد مردم را سبب افزایش قدرت نیروهای انقلابی و استیصال نیروهای ارتش می دانست (نجیمی نائینی، ١٣٦٥، ٢٣٨-٢٣٧). به واقع بکارگیری نمادهای اسلام شیعه توسط امام خمینی (ره) و گسترش آن در جامعه سبب شکاف در نیروهای نظامی رژیم پهلوی شد.

2-شهادت طلبی و ایثار

یکی از تاثیرات عاشورا در انقلاب اسلامی تبلور مفهوم شهادت طلبی و ایثار بود، قیام امام حسین (ع) نشان دهندۀ اینست که شهادت یکی از راه های مبارزه است، این روح شهادت طلبی در انقلاب، مکانیسمی از مبارزه بود که حاکمیت را دچار بی تصمیمی و سردرگمی می ساخت؛ در نتیجه رژیم خود را در مقابل روحیۀ شهادت طلبی مردم ناتوان مییافت. راهپیمایی میلیون ها تن در تهران و سراسر ایران در روزهای تاسوعا و عاشورای حسینی در سال ٥٧ رژیم شاه را متزلزل ساخت. سیل خروشان مردم در این دو روز ضربۀ سختی بر پیکر رژیم شاهنشاهی وارد آورد و رژیم را از فکر مقابله با حرکت عظیم مردم در روزهای مقدس تاسوعا و عاشورا منصرف ساخت. بر این اساس؛ انقلاب اسلامی ایران از قیام عاشورا بهره های بسیاری برد و عموم مردم با تأسی از امام حسین (ع) از ارعاب و خشونت حکومت نهراسیده و با اتکای به نمادهای شیعه در انتظار پیروزی یا شهادت بودند.

3- دیگر مفاهیم قیام خیزفرهنگ عاشورا

رویکرد ملت ایران به روح نمادین فرهنگ عاشورا و مفاهیم قیام خیز آن همچون: عدالت طلبی، آزادیخواهی، شهادت طلبی، مبارزه و قیام و استقامت در راه خدا و از جان گذشتگی و ایثار در مسیر هدف های الهی، مدیون اندیشه امام خمینی (ره) و گروه های مذهبی است. آنها با درایت تمام از این عناصر نمادین برای بسیج سیاسی بهره بردند.

به طور کلی در هنگامۀ شکل گیری انقلاب ؛ مردم با بهره گیری از نماد عاشورا، آیین های چهلم شهداء و عزاداری های محرم را به عرصۀ تجلیل از شهداء و مخالفت با رژیم پهلوی تبدیل کردند.

4- ظلم ستیزی

ظلم ستیزی همواره یکی از عناصر پایدارو نمادین شیعه می باشد. واقعۀ عاشورا به عنوان نماد مظلومیت امام حسین (ع) در میدان کربلا، زمینه های اصلی شکل گیری قیام را در خود نهفته داشت و تنها به هیات های نمادسازی نیاز بود که با کاربست آن اذهان ملتی را در مقابله با ظلم متحول سازند.

بنابراین آنچه جهان ایرانی را نمادین می ساخت، وجود آیین های شیعی نظیر عاشورا و تداوم آن در ذهن ایرانی به عنوان نماد ظلم ستیزی بود. تاکید بر نماد عاشورا توسط علماء و روشنفکران در دوران انقلاب، نشانی از حضور مردم در مبارزه با یزیدیان حاکم بود.

تریبون های مذهبی به حق، رژیم را با حکومت بنی امیه و شاه را با یزید مقایسه می کردند و مردم نیز با این وقایع تاریخی احساس این همانی نموده و در روزهای موعود برای فداکاری و شهادت در راه کربلا آماده میشدند. به همین دلیل عاشورا در ایران به نمادی از روح سوگوار تبدیل شد و آیین های سوگواری آن در مقابل آیین ها و جشن هایی نظیر "جشن ٢٥٠٠ سالۀ رژیم پهلوی" قرار گرفت.

5- انتظار

مفهوم انتظار در زبان انقلابیهای مذهبی معنایی نو یافت. تا پیش از این انتظار تنها مفهومی برای رضا دادن به قضا و قدرو پذیرش حکومت های نامشروع تعبیر می شد و به عنوان پدیده ای نیرو آفرین مطرح نبود. با نمادین شدن این مفهوم نزد ایرانیان، امام عصر به نجات دهنده از ظلم و مصیبت و الهام بخش مبارزه علیۀ رژیم شاه بدل گردید. این نماد جاذبۀ زیادی برای توده های شهری جامعۀ ایران ایجاد کرد و تجلی گاه وعدۀ برابری در میان آنها بود. در نتیجه زمانی که مخالفان رژیم پهلوی از فسادهای رژیم پرده برداشتند و وعدۀ برابری و برادری به مردم دادند، توسل به امام عصر(عج) با ایجاد ذهنیت برابری خواه در میان مردم سبب برانگیختن آنها در مقابل رژیم پهلوی شد.

6-عدم تفکیک دین از سیاست

دین در اسلام و انقلاب اسلامی برنامه زندگی و نحوه اداره جامعه است که در متون قرآن و عترت و از طریق استباط احکام آن توسط علما و مجتهدین بدست آمده است ، جامعه اسلامی باید براساس ارزشهای دینی شکل گرفته و دستورات دینی برتمام ارکان آن حاکم باشد لذا تفکیک دین از سیاست امور جامعه یعنی حذف اسلامیت نظام اداره ی کشور .