موسیقی‌هایی خاص هستند که که در مناسبت های مذهبی بسیار اثرگذارند. دمام زنی را می توان یکی از انواع موسیقی دانست که تقریبا منحصر به ایام عزاداری است. چند سالی است که دانشگاه هنر گروهی برای دمام زنی تشکیل داده اند، در ایام محرم و در حاشیه برگزاری این مراسم به سراغ دوتن از اعضای اصلی این گروه رفتیم تا در مورد دمام و دمام زنی صحبت کنند. امیرحسین حیاتی، و زین‌العابدین ایزدپناه دو تن از اعضای گروه هستند که در ایام محرم در هیئت هنر با آن صحبت کریم.
از شروع دمام زنی در هیئت و تاریخچه اش را بگویید؟
ایزدپناه: این مدل دمام زنی در هیئت دانشگاه هنر تقریبا از سال ۸۴ شروع شد. ماجرای ورود دمام به دانشگاه هم از آن جا شروع شد که یک روز یکی از بچه های ماهشهر آبادان به نام آقای سنایی که مشغول کارهای پایان نامه اش هم بود، یک دمام آورد و با یکی از بچه‌‌های قدیمی شروع کردند به دمام زدن، اگر اشتباه نکنم روز اربعین بود.
من موسیقی هم کار کرده بودم و با این افراد همراه شدم و دمام را یاد گرفتم. از همان موقع شروع شد و بعد برای مدتی متوقف شد، دمام همین جا ماند و در نمازخانه خاک خورد تا این که بچه های خوزستان آمدند. حضور آن ها دوباره به این دمام ها رونق داد. هر سال تعداد دمام‌ها و کیفیتشان بهتر شد. دوستان همت کردند و از خوزستان دمام های اصل و چوبی را سفارش می دادند، مثلاً امسال هم به جای شیپور اصل شاخ گوزن را آوردند و این گونه بود که هرسال کامل تر شد.
ریشه اصلی دمام زنی در کجاست؟
حیاتی: فکر می کنم ریشه اصلی دمام به آفریقا بر می گردد. من در جایی خواندم که بوشهری ها در کشتی این هنر را از آن ها یاد می گیرند و تغییراتی در آن دادند تا بومی تر شود. این ساز کلاً حزین است و بعد ها به شکلی در آوردند که وارد فضای محرم شد. از وقتی وارد فضای محرم شد، برای هر حرکتی تعبیری به وجود آمد.
این صوت ها و دمام ها نماد موضوع خاصی است؟
حیاتی: بله دقیقا. مثلاً صدای دمام، نماد صدای پای اسب است و سنج، صدای شمشیر است و یک جنگ حماسی را نشان می دهد. ما که به این شکل می زنیم، وسط آن صدای سنج و دمام را کم می کنیم و یا مهدی می گوییم. این کار از تغییرات خودمان بوده و در بوشهر چنین چیزی نیست. اول که سنج و دمام شروع می شود، کم‌کم اوج می گیرد و به اوج که رسید، کم می شود. در واقع، به شهادت حضرت اباعبدالله(ع) می انجامد. دمام زنی به نوعی روضه خوانی است و ما با سنج و دمام برای مردم روضه می‌خوانیم. وقتی صدای سنج و دمام کم شد، زمان شهادت اباعبدالله است و یا مهدی می گوییم. این «یامهدی» تداعی‌کننده دوران ظهور است که منتقم خون امام حسین(ع) قیام می کند و باز هم جنگی می شود و انتقام گرفته می شود.
این آلات و ابزار دمام زنی از چه جنسی اند، اصلا باید نوع خاصی باشند یا فرقی نمی کند؟
ایزدپناه: بدنه دمام معمولاً در بوشهر از چوب ساخته می شود. برای ساختنش از الوارهای درخت نخل استفاده می کنند. تمام اجزای دمام غیر از پوستش از درخت نخل است. پوست آن هم از پوست بز است و چوبی هم که با آن دمام می زنند از درخت نخل است. کج بودن چوب هم به دمام زن کمک می کند تا راحت تر دمام بزند. شاخی هم که به‌عنوان شیپور استفاده می شود، از طبیعت گرفته شده و قدمت آن خیلی بیشتر از شیپور است. شاید اصالت این کار هم به همین از دل طبیعت بودن، باشد.
این کار از لحاظ تعداد، استاندارد خاصی دارد؟
حیاتی: در دمام زنی معمولاً تعداد زوج داریم. دو نفر در ابتدا و انتهای دسته می ایستند و سر دسته دمام هستند و به نوبت، ریتم را می شکنند که در زبان بوشهری به آن اشکوب می گویند.
دمام زنی چند نوع موسیقی دارد؟
سه نوع موسیقی دارد. دو، سه و اشکوب دارد. دو یعنی دو تا چوب به دمام می خورد و سه یعنی سه تا چوب به دمام می خورد. این‌ها تعداد ضرباتی هستند که با چوب به دمام زده می شود. در آن دسته هم دو تا زوجی که در سر دسته هستند، معمولاً سه می زنند و بقیه دو می زنند. معمولاً تعداد سنج ها نصف تعداد دمام هاست.
از چند روز مانده به عاشورا این کار را شروع می کنید؟
ایزد پناه: دمام زنی فقط برای مراسم اباعبدالله(ع) است. در بوشهر از شب دوم محرم شروع به زدن می کنند ولی ما از شب اول شروع می کنیم. ما از شب اول تا ظهر عاشورا دمام زنی می کنیم اما از ظهر عاشورا صدای سنج و دمام در نمی آید؛ چون دیگر جنگی نیست که به تصویر کشیده شود و صدایی داشته باشد.
هیئت‌های دیگر هم از شما دعوت می کنند؟
معمولاً در روزهای اول تا هشتم، دانشگاه ها ما را دعوت می کنند و به دانشگاه ها
می‌رویم. بعضی وقت ها هیئت‌ها از ما دعوت کرده اند اما اگر با هیئت خودمان تداخل نداشته باشد، می رویم. ما معمولاً در دانشگاه‌های هنر و در هیئت محبین اهل بیت دمام می زنیم.
