سید مصطفی میرسلیم- آمار رسمی قوه قضائیه حکایت از این می کند که در ایران سالیانه بیش از ده میلیون پرونده تشکیل می شود. این گستردگی تشکیل پرونده ها ، نه افتخاری برای دستگاه قضائی و نه نشان دهنده سلامت اجتماعی در کشور است و فقط موجب افزایش نگرانی می شود . بسیاری از این پرونده ها به جرائم و تخلفات برمی گردد؛ البته برخورد انتظامی صحیح می تواند به کاهش این آمار کمک کند ولی چاره اصلی در پیشگیری است و برای پیشگیری نیز باید به ریشه جرائم و تخلفات پرداخت که به برخی از آنها در این یادداشت اشاره می شود:

1- امور فرهنگی: از تجربیات مهمی که بویژه پس از پیروزی انقلاب اسلامی ، به استناد تحقیقات رسمی ، بدان دست یافته ایم این که در ماه مبارک رمضان شاهد کاهش جرائم و تخلفاتیم. ماه رمضان ، ماه تقواست و بهترین عمل در این ماه خودداری از ارتکاب محرمات است. پس یکی از ریشه های اصلی تخلفات و جرائم ضعف حاکمیت معنویات است و ما هرچه در شناخت اشکالات فرهنگی خود کوشش کنیم و با آموزش عمومی انزجار از زشتیهای اخلاقی را بهتر در دل مردم تثبیت کنیم، در مهار کردن ناهنجاریها موفق­تر می شویم. تمام ابزارهای فرهنگی ما بویژه برنامه های هنری باید در خدمت این آموزش عمومی قرارگیرد و منظما طراحی درست و کارآیی و اثربخشی آنها ارزیابی شود و با یاری و مشارکت خود مردم بهبود یابد. ویژگی مهمی که در این زمینه نباید از آن غفلت شود استمرار آن اقدامات است: متأسفانه آثار مثبت فرهنگی از نسلی به نسل دیگر چندان با ارث منتقل نمی شود؛ این روحیه را برای هر نسلی باید ایجاد و تقویت نمود؛ هر نسلی مسئول شناخت وضع خود ، چاره جویی برای نواقص اخلاقی و تمرین عملی اصلاح ناهنجاریهای خود و هموار کردن راه کمال است ؛ از این رو جایگاه مقامات و عناصر مرجع و ارائه الگوها ،که بویژه توجه نسل جوان در هر دورانی بدانها معطوف است، بسیار مهم می شود. وضع هنرمندان و ورزشکاران ، چه خودی و چه بیگانه، که دو گروه مرجع اصلی اند تقریبا سطح فرهنگی جامعه و نوع تمایلات و آرزوها و سرکوفتها و سپس بسیاری از ناهنجاریها را مشخص می کند.

2- امور فنی و خدماتی: زندگی روزمره در جوامع شهری مرهون بکارگیری فناوریها و ارائه خدمات سازمان یافته است والا بدون آنها هیچ جامعه ای از پس امور جاری و نیازهای مستمرّ خود برنمی ­آید و در فقدان امکانات فنی و خدماتی مناسب به طور طبیعی افراد به سمت بکارگیری راه حلهای انفرادی و خودخواهانه ، یعنی با اولویت متمایل به تأمین منافع خود ، می روند و این نقطه شروع برخورد منافع و تجاوز و اجحاف می شود. خدمات شهری شامل تأمین و توزیع درست و اصولی و بهداشتی مایحتاج مردم در زمینه های مختلف با اطلاع رسانی بموقع و کافی، و فراهم آوردن امکانات جابجایی برای دسترسی به مکانهای خرید و فروش و تحصیل و کار و تفریح و درمان است. کمبود و نارسایی آن امکانات نه فقط به نارضایتی عمومی که به تلاش غیر سازمان یافته افراد و گروههای مختلف، به ابتکار خودشان برای رفع نیازشان ولو به قیمت تجاوز عمد یا ناخواسته به حقوق دیگران و بسیاری انحرافهای دیگر ، می انجامد.

3- امور اجتماعی: تضاد یا حتى شکاف بین قول و عمل بویژه در نزد مسئولان و مدیران عامل رواج نفاق و دورویى در جامعه و استهزاء ارزشها مى شود. وقتى فقط نقش تبلیغات بر در و دیوارهای شهر زیبا و حکمت آمیز است ولى در عمل حقوق شهروندى در شکلهاى مختلف آن تضییع مى شود و به تحقیر مردم مى انجامد ، باید به جاى رشد صداقت و مهربانی و همدردى و نوع دوستى شاهد تسرّی و تعمیم و حتى نهادینه شدن دروغ و تهمت و تزویر و چاپلوسى و رشوه و ظهور شکلهاى مختلف ویژه خوارى ، و زد و بند ایادى قدرت سیاسى و اقتصادى و خروج از ضابطه مندی در اثر توصیه ها و رفیق بازى­ها و گسترش مهارنشدۀ مصیبت فساد باشیم.

4- امور زیربنایی : قابلیتهای زیستی هر منطقه­ای بی نهایت نیست و ، به طور طبیعی با توجه به شرائط اقلیمی ، محدودیت دارد و هرگونه طرح شهرسازی و ترابری ومدیریت شهری باید با مراعات آن محدودیتهای واقعی انجام گیرد. عدم توجه بدان ظرفیت زیستى به پدیدار شدن کمبودها و درنتیجه تنازع بین آحاد و گروههاى مردم و تجاوز به حقوق یکدیگر منجر مى شود. مثلاً ظرفیتهاى زیستى در تهران که از شمال و شرق با رشته کوههایى محصور شده است امکان زندگى توأم با رفاه و آسایش را براى جمعیت محدود و مشخصى (در حدود چهار میلیون نفر) فراهم مى کند؛ براى جمعیت بیش از آن بتدریج مشکلات متعدد ظاهر مى شود : کمبود آب و دفع فاضل آب ، آلودگى هوا، نارساییهاى حمل و نقل عمومى، ازدحام بیش از حد جمعیت در برخى ساعات و بعضى مناطق و مزاحمتهاى مختلف ناشى از آن بویژه وقتى با راه بندان خودروها و خلافهاى موتورسواران ترکیب مى شود... . براى برخى از این مشکلات البته راه حلهاى فنى محدودى وجود دارد اما در هر حال استقرار آن راه حلها نیز بدون هزینه نیست و در مجموع زندگى در کلانشهری همچون تهران را گرانتر و ناخشنودی شهروندان را بیشتر مى کند. ناگزیر باید محدودیتهایى را در گسترش تهران و سایر کلانشهرها و سطح برخوردارى مردم از امکانات در چنان شهرهایی مراعات کنیم: افزایش تراکم و بلند مرتبه سازى بدون توجه به معیارهاى شهرسازى، تجاوز به منابع طبیعى و تغییر کاربری فضاى سبز و دخل و تصرف در کوهپایه و عدم ساماندهی آن ، افزایش بزرگراهها و پلها و زیرگذرها که فلسفه وجودى همۀ آنها خدشه وارد آوردن به اصالت کرامت انسان است در مقابل ارج و قرب نهادن به خودروهاى شخصى، اعم از چهار چرخ و دوچرخ، بتدریج مصیبتهایى را براى مردم ایجاد مى کند که بازتاب خود را در افزایش ناهنجاریهاى اجتماعى و نابسامانیهاى محله­اى و تشدید تباهیهاى فردى و گروهى بارز مى کند. چگونه باید از مردم توقع رفتار شایسته داشته باشیم وقتى آنها را در فشارهاى مختلف جسمى و روحى به استیصال مى کشانیم؟ آن فشارها و مضایق به صور مختلف در بداخلاقیها و تخلفها و تعدّیها سر باز مى­کند و باعث فروپاشى تدریجى نظام ارزشى حاکم بر جامعه مى شود : بى اعتنایى به ملاکهاى شرعى، بى احترامى به سنتهاى قویم اجتماعى و زیرپا گذاشتن قوانین و مقررات نمونه­هایى از آثار تخریبى مزمن بى توجهى به ظرفیتهاى کالبدى و زیستى است.

بدون توجه به ریشه­ های جرائم و تخلفات و مفاسد ، هرگونه طراحى اقدام حتى در صورتى که در بدو امر موفق نمایان شود ، همچون تسکین دهنده اى موقتى است که چاره جوییهاى اصلى را به عقب مى اندازد و مشکلات را پیچیده تر مى کند.