** محوریت مساجد در انقلاب اسلامی
قبل از انقلاب اسلامی نیز مساجد پایگاه مقاومت و هسته مرکزی فعالیت‌های مبارزاتی مردم بودند هرچند بدلیل محدودیت های اعمال شده توسط ساواک کمتر شکل علنی داشت اما محوریت با مساجد بود. بعد از انقلاب نیز به همت و ابتکار امام راحل (ره) مساجد محوریت مرکزی پیدا کردند و در دوران دفاع مقدس پایگاه اصلی اعزام و تربیت نیروی مبارز مساجد بودند. به گونه ای که به گواه آمار، نود و هفت درصد شهدای دفاع مقدس از مساجد برخاسته بودند.
رهبر معظم انقلاب در دیدار اخیر با ائمه جماعت مساجد ضمن تاکید بر این موضوع فرمودند: «یکی از ابتکارات مهم امام بزرگوار ما همین بود که از اول انقلاب مساجد را محور قرار داد. آن روزهای اول انقلاب، آنهایی که یادشان است می‌دانند که همه‌چیز در هم ریخته بود... هسته مرکزی لازم بود؛ این هسته مرکزی را امام بلافاصله همان روز اول، حتی قبل از اینکه اعلام پیروزی بشود، معین کردند: مساجد. بعد هم یک سازمان‌دهی عظیم مسجدی تشکیل شد.»
نکته مهم در خصوص مساجد جهت‌دهی به سایر فعالیت‌هاست. وقتی همه فعالیت های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی در مساجد ساماندهی شدند و از طرفی محوریت کار مسجد با نماز یعنی والاترین و مهمترین عبادت است در نتیجه همه امور جهت خدایی و مخلصانه پیدا می کنند و از منیت و خودخواهی و حزب گرایی و سایر انحرافات مصون می مانند. مساجد در واقع مجمع همه خیرات به شمار می روند.
«مسجد اهمیت دارد، پایگاه است؛ همچنان‌که معروف شده در زبانها واقعا پایگاه است. نه‌فقط پایگاه برای فلان مسئله اجتماعی، [بلکه] مسجد میتواند پایگاه همه کارهای نیک باشد؛ پایگاه خودسازی، انسان‌سازی، تعمیر دل و تعمیر دنیا و مقابله با دشمن و زمینه‌سازی برای ایجاد تمدن اسلامی و بصیرت‌افزاییِ افراد؛ مسجد یک چنین جایگاهی است.» (رهبر انقلاب در دیدار با ائمه جماعات)
** تاثیر مدرنیته بر مهجوریت مساجد
البته گردهمایی در همه مکاتب و ادیان وجود دارد اما هیچ کدام به این تکامل و دقت و همه جانبه بودن نبوده و نیستند. در واقع مساجد بزرگترین و مهمترین پایگاه تمدن در جهان اسلام و حتی کل جهان به شمار می روند. و اما چه شده که این پایگاه تمدنی بزرگ امروز به آن وسعت و کارایی سابق خود نیست؟ چرا دایره فعالیت های مساجد هر روز محدودتر و کم رنگ‌تر می‌شود؟ به یقین مواجهه جامعه اسلامی با مسائل جدیدی چون فرهنگ مدرنیته، به مرور زمان به این مسئله انجامیده است. کارکردی که مدرنیته در این زمینه دارد، فعال کردن مراکز تخصصی برای رفع یکایک نیازهاست.
امروز تمام فعالیت‌هایی که سابق بر این در مساجد انجام می شد در مراکز مجزا و تخصصی انجام می شوند اما حل این مسائل در مسجد و حاشیه آن، مزایایی داشت که عموما مراکز امروزی از آن بی‌بهره هستند. به‌عنوان نمونه، امروز اختلافات در محاکم قضائی رسیدگی می‌شوند اما هیچ‌گاه این مسئله نمی‌تواند جایگزین پدیده‌هایی چون ریش‌سفیدی و پادرمیانی شود که عموما در مساجد به وسیله بزرگان مساجد انجام می‌گرفت؛ چراکه هزینه‌های اختلاف در مراکز امروزی با کدورت طرفین و نهایتا قضاوت حل خواهد شد، درحالی‌که واسطه شدن و ریش‌سفیدی بیشتر منجر به رفع کدورت و جاری شدن مجدد مودت می‌شد. جالب اینجاست که چند سالی است خود محاکم قضائی به نتیجه مشابهی رسیده اند و بیشتر پرونده ها را به شورای حل اختلاف می سپرند تا با پا در میانی حل شوند!
نمونه بعدی حل مشکلات اقتصادی بسیاری از خانواده ها در مساجد و توسط خیرین بود که هیچ موسسه و بانکی نتوانسته با وام و... جای این فعالیت را پر کند. به همین دلیل بود بسیاری از مساجد پناهگاه نیازمندان به شمار می رفت.
** 2 دلیل عدم حضور روحانیون جوان و پویا در مساجد
مسئله بسیار مهم دیگر در مساجد محوریت روحانی و نقش کلیدی اوست. هر مسجدی که از روحانی فعال و توانمند و باسواد و انقلابی برخوردار بود حکم یک پایگاه اجتماعی بزرگ و قوی و مستحکم را داشت. و البته عکس این هم صادق بود. حتی امروز نیز مشاهده می شود که مساجد متفاوت و فعال و پویا مساجدی اند که از روحانی غالبا جوان، انقلابی و مستعد و با انگیزه برخوردارند. شاید یکی از بزرگترین تحولات ضروری که در مساجد بایستی شکل بگیرد تزریق نیروی روحانی باتقوا و انقلابی و جوان و پر انگیزه است. امروز در کمتر مسجدی از روحانیون جوان و فعال بهره برده می شود و علت این امر هم یکی حضور روحانیون مسن از قدیم الایام در مساجد کلیدی و مهم است و دیگری عدم تامین مالی مناسب. همین مسئله سبب شده تا غالب روحانیون تحصیلکرده و پویا در ادارات مشغول باشند.
نکته پایانی اینکه با وجود تمام تبلیغات دشمن، تغییر سبک زندگی ها، تأثیر مدرنیته بر جامعه اسلامی و غیره باز هم کسی نمی تواند منکر نقش حیاتی و اثرگذار مسجد و منبر و برتری آن بر همه رسانه های نوین و امروزی به دلیل برخی ویژگی های منحصر به فرد آن باشد.«مسجد پایگاه بزرگ بسیج فرهنگی و حرکت فرهنگی است؛ شیوه کار را باید در مسجد آموخت که چه‌کار کنیم. اولا به شما عرض بکنم حرفی که شما با مأمومین خودتان و مسجدی‌های خودتان میزنید، از نطق تلویزیونی و مانند اینها به مراتب کارآمدتر و مؤثرتر است؛ بارها این را عرض کرده‌ایم که نگاهِ چشم در چشم و جلسه نزدیک که نفَس گوینده به شنونده می‌خورَد، یک‌چیز دیگری است؛ این فقط هم در اجتماعات ما تجلی دارد؛ البته در کل اسلام در نمازهای جمعه و امثال اینها این هست، لکن در بین شیعه، بُروزوظهور بیشتری دارد.
