ادب و هنر

جفت هیچ برای حوزه هنری

جشنواره تئاتر سوره ماه به طور کلی از اهداف و مسیر اولیه خود خارج شده و به ضد خود تبدیل شده است.
مهدیه علیزاده- هنرهای نمایشی و به طور خاص «تئاتر» گونهای فعالیتهای فرهنگی و هنری است که به دلیل برخی محدودیتهای عرفی و شرعی و همچنین عدم تبلیغ در این حوزه، کمتر از سوی نیروهای جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی مورد استقبال قرار گرفته است. همین مسئله سبب شده تا از همان سالهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی این رشته هنری به طور انحصاری در اختیار جریانهای شبه روشنفکری و معاند قرار بگیرد و تئاتر به محفلی برای خودنمایی و تکثیر روایتهای غیراخلاقی، ضد شرعی و ضدانقلابی تبدیل شد.

در این میان، حوزه هنری بهعنوان پایگاه اصلی تولید، ترویج و حمایت از تولیدات فرهنگی در جبهه فرهنگی انقلاب، تلاش کرده تا با ایجاد و راهاندازی جشنوارههای گوناگون در زمینه هنرهای نمایشی، زمینه را برای تربیت و رشد هنرمندان متعهد و متخصص در این زمینه فراهم کند. «جشنواره سراسری تئاتر سوره ماه» یکی از جدیترین تلاشهای حوزه هنری برای شناسایی و حمایت از هنرمندان علاقهمند به رشته هنری تئاتر در تمامی استانهای کشور است که تاکنون 24 دوره از آن نیز برگزار شده است.

با این حال، نگاهی به نحوه برگزاری این جشنوارهها و تطبیق نمایشهای اجرا شده در آن با اهداف اعلامی از سوی حوزه هنری مشخص میکند که به طور خاص در سالهای اخیر، جشنواره تئاتر سوره ماه به جای اینکه محفلی برای شناسایی، تربیت و تقدیر از هنرمندان و چهرههای با استعداد متعهد در زمینه تئاتر باشد تبدیل به پاتوقی برای خودنمایی روشنفکران و ارائه نمایشهای غیراخلاقی و ضدانقلابی شده است؛ تا جایی که در جشنواره امسال بهصورت مستقیم مفاهیمی علیه دفاع مقدس در برخی نمایشها مطرح شد.

مطابق آنچه در اعلامیه رسمی بیست و چهارمین دوره جشنواره تئاتر سوره ماه آمده، «این جشنواره که با هدف کشف و پرورش استعدادهای جوانان هنرمند و با تاکید بر سه اصل مهم «دانش، اخلاق، ایمان» و با شعار «معنویت، اندیشه و هنر» برگزار میشود، به آثاری که در خصوص موضوعات ارزشهای دینی، انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، خانواده الگوی ایرانی، ادبیات کهن اسلامی و ایرانی، چشمانداز ایران 1404 تولید شده باشد، توجه دارد همچنین آثاری که براساس خاطرات، رمان و داستانهای منتشرشده توسط انتشارات سوره مهر با موضوع انقلاب اسلامی و دفاع مقدس اقتباس نمایشی شده باشند در اولویت خواهند بود.»

با این حال و بر طبق آنچه بر اساس بررسی موردی برخی از نمایشها در ادامه خواهد آمد، متاسفانه تعداد زیادی از آثار به نمایش در آمده در این جشنواره نهتنها ارتباطی با مفاهیم و موضوعات رسمی و اصلی اعلام شده در بیانیه رسمی جشنواره نداشت، بلکه در موارد متعددی برخلاف آنها و به طور جدی برخلاف نظام ارزشی و اخلاقی جمهوری اسلامی ایران بوده است. به عنوان مثال، یکی از اصلیترین نمایشهای ضد دفاع مقدس که با مضامین غیراخلاقی و استفاده از الفاظ رکیک در جشنواره اجرا شد، نمایش «جفت هیچ» بود. اگرچه در سالهای اخیر تولید آثار ضدجنگ روند رو به رشدی داشته و بسیاری از فعالان هنری تلاش میکنند تا با مصادره به مطلوب مفهوم «صلح» اقدام به ساخت آثار ضد جنگ با کنایه به دوران دفاع مقدس کنند؛ اما تئاتر «جفت هیچ» هرگونه تعارف در این زمینه را کنار گذاشته و صراحتا با اشاره به نمادها و محورهای مشخص دوران دفاع مقدس، به تمسخر و تخریب مجاهدتهای سربازان میپردازد.

این تئاتر، ماجرای یک خانواده را روایت میکند که پسر ارشد آن برای حضور در جبهه و مبارزه با دشمن بعثی، در خانه حضور ندارد. استفاده از موسیقی رپ و الفاظ غیراخلاقی و هتاکانه که توسط اعضای این خانواده به صورت عادی و بدون هیچ مشکلی صورت میگیرد، اولین نکته بارز این نمایش است که در دقایق اول اجرای نمایش به طور جدی توجه مخاطب را به خود جلب میکند. القای بیهودهبودن دفاع مقدس، جنگ قدرت میان مسئولین دو کشور ایران و عراق، تحقیر نیروها و رزمندگان داوطلب، تقدیر از دوران شاهنشاهی و ارتش پهلوی، تمسخر کمکهای مردم به رزمندگان نظیر دوختن لباس و ارسال مواد غذایی، ارسال با اجبار جوانان به جبهه و تخفیف جنگ هشت ساله به یک درگیری نژادی، از جمله موارد برجستهای هستند که با مونولوگهایی نظیر «اگر بزرگترها با هم خوب حرف میزدند، نیازی نبود ما کوچکترها بجنگیم»، «دشمن؟ کدوم دشمن؟ اصلا ما چرا جنگیدیم؟ دشمن الکی بود»، «جنگ خیلی از خانوادهها را نابود کرد»، «جنگ جوانهای خانوادهها را از آنها گرفت» و «در قدیم سربازان و جنگجویان بهتری داشتیم» در این نمایش مطرح شدند.

استفاده از تکیهکلامهای غیراخلاقی یک روند ثابت و عادی در نمایش دارد و حتی تا جایی پیش میرود که انگیزه یک جوان که به سن قانونی نرسیده از رفتن به جبهه، تلاش برای جلب نظر معشوقهاش عنوان میشود.

همچنین در میان آثاری که در این دوره از جشنواره تئاتر سوره ماه به نمایش در آمد، «آقای الف» یکی از سیاسیترین نمایشها بود که با نمادهایی عریان و بدون لکنت به حمایت از فتنه سال 88 و آشوبهای خیابانی پرداخت. این نمایش روایتگر فرزند شهیدی بود که در خیابانهای شهر راه میرفت تا گرد و غبار از پلاکهایی که بر سر در خیابانها نصب شده و نام شهدا را بر خود دارند، پاک کنند و حالا توسط یک فرد مخفی در حال بازجویی است؛ فردی که گاهی اوقات با برخی از کدها میتوان او را نمادی از راس حاکمیت دانست.

استفاده از دیالوگهای معنادار و کنایی درباره شهدا و همچنین استفاده از بازیگری که پیراهن شهید همت را پوشیده و در خیابانها مشغول اغتشاش است، برای مخاطب یادآور شعار معروف «بسیجی واقعی، همت بود و باکری» است. راهپیمایی که یک فرزند شهید علیه حکومت نیز از دیگر وجوه مشخص و بارز این نمایش است.

در اپیزود نهایی «آقای الف» ما با فردی روبهرو هستیم که سعی در دیکتهکردن سرنوشت جوانان به آنها دارد و در این زمینه تلاش زیادی نیز انجام میدهد؛ اما نهایتا با یک سطل آب یخ از توهم خارج میشود و متوجه میشود که جوانان (شخصیتهای داستانش) علیه او شورش کردهاند.

در نمایش «میدان مقاومت» نیز ضمن انعکاس نمادین یک رقابت انتخاباتی، به طور گسترده افراد مذهبی حاضر در سیاست را به تمسخر میکشد و به تحقیر آنان و ارائه چهرهای قدرتطلب و مادیگرا از آنان میپردازد. ماجرا به یک رقابت انتخاباتی برمیگردد که در آن دو فرد مذهبی به دنبال سوءاستفاده از یک جانباز بدحال که در بیمارستان و در حالت کما است برای کسب رای مردم در انتخابات هستند. در این میان، تلاش میشود تا مراسم رونمایی از تندیس این جانباز در میدانی موسوم به «میدان مقاومت» نیز به میتینگ تبلیغاتی این افراد تبدیل شود.

در حاشیه این روایت، ماجرای جوانان معتاد، بی حیثیت و علافی به مخاطب عرضه میشود که حاصل فعالیتهای ریاکارانه افراد مذهبی و مدیرانی نظیر «حاج آقا» هستند و از سوی دیگر، روح جانباز در حال دختربازی و عدم تعادل روانی و جنسی نمایش داده میشود. تمسخر صفا و سادگی جانبازان و رزمندگان و القای سوءاستفاده سیاسیون از جوانانی که به جبهه رفتند، حرف اصلی این نمایش است.

با درنظرگرفتن آثاری که در بالا به آنها اشاره شد، این نتیجه به روشنی قابل دریافت است که برخلاف مفاد اصلی اهداف و راهبردهای حوزه هنری که تولید و ترویج محصولات فرهنگی و هنری مرتبط با جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی است، جشنواره تئاتر سوره ماه به طور کلی از اهداف و مسیر اولیه خود خارج شده و به ضد خود تبدیل شده است. اگر به اطلاعیه رسمی این جشنواره که در ابتدای گزارش به آن اشاره شد، توجه کنیم، بناست تا آثاری در این جشنواره حاضر شوند که به نوعی در ارتباط با مفاهیم ارزشی و انقلابی در عرصههای مختلف باشند. با این وجود و همانطور که بررسیهای موردی فوق نشان داد، نهتنها چنین معیاری در گزینش نمایشها مورد توجه قرار نگرفته، بلکه در بسیاری از آثاری که اتفاقا بخش اعظم جوایز این جشنواره را نیز به خود اختصاص داده، کاملا عامدانه علیه این مفاهیم و ارزشهای تاکیدی و راهبردی مطالبی بیان شده است.

در مجموع به نظر میرسد رویکرد دفتر تئاتر حوزه هنری انقلاب اسلامی نه برمبنای راهبردهای اساسی این مجموعه که صرفا براساس خوشایند جریان شبه روشنفکری در کشور تنظیم شده و صرف حضور هر طیفی از هنرمندان و نمایش تبلیغاتی از آن را دستاوردی بزرگ و ارزشمند برای حوزه ارزیابی میکند.

https://shoma-weekly.ir/LmBnnk