تفاوت ما با اهل سنت در این دیدگاه این است که مسئله امامت را مطرح می‌کنیم و عید غدیر خم روز اعلام جانشینی ولایت و وصایت امیرالمؤمنین(ع) است، منشائی برای اعلام ولایت بزرگوار است که پیامبر اکرم(ص) از سوی خداوند تبارک و تعالی مشخص شود و آیاتی که در قرآن کریم است و در روز عید غدیر نازل شده‌اند، اولاً دستور به ابلاغ ولایت امیرالمؤمنین(ع) می‌کند و ثانیاً تکمیل شدن اکمال دین با ولایت امیرالمؤمنین(ع) است. آیه «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی»(1) برای همین روز مبارک است. لذا دو منظر در باره خلافت و جانشینی پیامبر(ص) مطرح است. نظر شیعه این است که جانشینی پیامبر(ص) از طرف خداوند تبارک و تعالی مشخص شود و انتصاب هست. لذا در بحث جانشینی پیامبر اکرم(ص) و امامت عصمت را مطرح و ثابت می‌کنیم اگر امام و جانشین بعد از پیامبر(ص) معصوم نباشد در روز قیامت بر مردم حجتی نیست. کسی که می‌خواهد راه پیامبر(ص) را ادامه بدهد باید مفسر قرآن و عالم به احکام شرعی باشد و اگر احتمال اشتباه و خطا در او برود، مردم هیچ اطمینانی ندارند که از او تبعیت کنند.
این تفاوت بنیادین و اساسی در دیدگاه ما راجع به جانشینی پیامبر(ص) و دیدگاه اهل سنت نسبت به خلافت است. لذا وقتی بحث خلافت مطرح می‌شود، همان‌طور که در تاریخ هم اشاره شده است وقتی بیعت می‌کنند می‌گویند هر چند پیامبر اکرم(ص) در روز غدیر خم حضرت علی(ع) را به عنوان ولی و جانشین خودش با تعبیر «من کنت مولا و هذا علی مولا» معرفی کرد و آن را قبول دارند، اما باز هم کار خودشان را می‌کنند. علامه امینی در کتاب الغدیر از منابع اهل سنت واقعه غدیر را بیان و ولایت امیرالمؤمنین(ع) را اثبات می‌کند که در بین مسلمان‌ها و اهل سنت این قضیه را نمی‌شود انکار کرد. با وجود این در ثقیفه عده‌ای می‌نشینند و در آن جمع تکلیف خلیفه بعد از پیامبر(ص) را مشخص و با او بیعت می‌کنند. پس از این ماجرا هم برای او از مردم بیعت می‌گیرند. بعد هم می‌گویند چون اکثریت با او بیعت کردند برای ما حجت می‌شود و او غلبه پیدا کرده است و خلیفه بعد از پیامبر(ص) مشخص و تبعیت از او واجب می‌شود.
این تفاوت دیدگاه ما با اهل سنت است. وقتی ابوبکر از دنیا می‌رود، عمر را نصب می‌کند، یعنی خلاف روندی که خودش به خلافت رسید و در اینجا تعارضی وجود دارد. مشکل دیگر این است که خلیفه اول مسلمین با بیعت ثقیفه و بیعت مردم به خلافت می‌رسد و خلیفه دوم با نصبی که ابوبکر انجام می‌دهد تعیین می‌شود و ابوبکر عمر را به عنوان جانشین خودش تعیین می‌کند و در مورد خلیفه سوم عمر شورایی را تشکیل می‌دهد.
در مورد خلفای سه‌گانه‌ای که قبل از امیرالمؤمنین(ع) وجود داشتند، این نکته هست که اقبال عموم مردم به‌گونه‌ای نبود که عموم مردم به سمت آنها بروند و از آن شخص خلافت را بخواهند، بلکه جمع محدودی به این نتیجه رسیدند، چون قدرت و حکومت در اختیارشان بود و جو غالب چنین شد. در طول تاریخ جایی عنوان نشده است که مردم در خانه ابوبکر بروند و او را خلیفه کنند، یا در خانه عمر هجمه و از او تقاضا کنند خلیفه آنها شود و در مورد عثمان هم همین‌طور. در صورتی که در مورد عثمان مردم به‌قدری به تنگ می‌آیند که همان مسلمان‌ها و کسانی که با او بیعت کرده بودند می‌آیند و او را به قتل می‌رسانند. بعد از عثمان مردم برای این‌که امیرالمؤمنین(ع) را به خلافت برسانند، منظور آن خلافتی که اینها ترسیم کردند... در اینجا باید توضیح بدهم که جانشینی پیامبر دست مردم نیست که با انتصاب یا انتخاب مردم باشد. آن جانشینی باید توسط خداوند تبارک و تعالی مشخص شود که مشخص هم شده است. طبق نص آیات قرآن کریم این کار صورت گرفته و اصلاً بعد از امیرالمؤمنین(ع) هم همین‌طور است. در ادامه خطبه غدیر امامت و ولایت ائمه اطهار(ع) هم بیان شده است. باید به این نکته توجه کنیم که دست مردم نبود که خلافت و جانشینی پیامبر(ص) را مشخص کنند، اما این بدعت در دل جامعه اسلامی گذاشته شد. طبق همین رویه مردم دم خانه امیرالمؤمنین(ع) آمدند و برای اولین بار هجمه مردم را شاهدیم که علی(ع) حکومت را قبول کند. این در خلفای قبلی سابقه نداشت و برعکسش هم در مورد عثمان رخ داده بود.
نقش مردم بسیار مهم است. این‌که مردم پای حکومت اسلامی بایستند بسیار اهمیت دارد و نباید نادیده گرفت. بیعت و تبعیت از امام از مباحث مهم است. هر چند مردم نقش اساسی در به امامت رسیدن امام ندارند، اما در اعمال حاکمیت امام و ولایت امر که بحث سرپرستی و عهده‌داری جامعه است، بر مردم لازم است تبعیت و همراهی کنند و گوش به فرمان ولی‌امر بدهند.
امیرالمؤمنین(ع) در خطبه شقشقیه مطرح می‌کنند که «لَوْ لا حُضُورُ الْحاضِرِ وَ قِیامُ الْحُجَّهِ بِوُجُودِ النّاصِرِ، وَ ما أَخَذَ اللهُ عَلَى الْعُلَماءِ اءَنْ لا یُقارُّوا عَلى کِظَّهَ ظالِم وَ لا سَغَبِ مَظلُومٍ لاْلَقْیْتُ حَبْلَها عَلى غارِبها». ایشان در ادامه این خطبه به چند نکته اشاره می‌کنند که اگر حضور مردم و اعلام آمادگی مردم برای پذیرش ولایت امر نبود با عهدی که خداوند تبارک و تعالی از علما گرفته است که در برابر ظلمی که ظلم می‌کند و ستمی که بر مظلوم می‌رود ساکت ننشینند، افسار حکومت را رها می‌کردم. همین نشان می‌دهد حضور مردم حجت را بر امیرالمؤمنین تمام می‌کند و ایشان می‌پذیرند و مردم بیعت می‌کنند و این سرآغاز حکومت الهی امیرالمؤمنین(ع) می‌شود که متأسفانه با تأخیر و حوادثی که رخ داد این حکومت شکل می‌گیرد. مدت آن کم بود، ولی آثار بسیار متعددی برای جهان اسلام داشت. الان هم از محاسن و برکات آن حکومت استفاده می‌شود، از جمله اوامری که در دوران خلافت و امامتشان کردند که من از این دوران تعبیر به ولایت امر و بر آن تأکید می‌کنم که ما معتقد به ولایت هستیم و در دوران حاضر هم استفاده می‌کنیم، چون در دوران غیبت خداوند تبارک و تعالی مردم را رها نکرده و بدون حجت نگذاشته است و وجود مبارک امام زمان «ارواحنا فداه» ما را به ولایت فقیه ارجاع داده‌اند که باید تکلیف جامعه مشخص شود. این نیست که ولایت امر و عهده‌داری و سرپرستی امت اسلامی رها شده و تدبیری برای آن اندیشیده نشده باشد، بلکه این علما هستند که با شرایط خاص خودشان می‌توانند این قضیه را به عهده بگیرند. کما این‌که مبانی این بحث برای اثبات ولایت فقیه مورد استفاده ما قرار می‌گیرد، یعنی ولایت امر به عهده فقیه عادل و جامع‌الشرایط قرار می‌گیرد که در عصر ما با اندیشه والای امام(ره) و زحماتی که علما در این خصوص کشیده‌اند شاهد به ثمر رسیدن حکومتی هستیم که در رأس آن فقیه عادل و جامع‌الشرایط قرار دارد که عهده‌دار ولایت امر در جامعه اسلامی در دوران غیبت است.
پی‌نوشت:
(1) قرآن کریم، سوره مائده، آیه 3