مهدی شفاعتی- قصه ورود اینترنت به کشور ما، قصه پر غصه‌ای است که شاید بتوان برایش یک رمان درست و درمان نوشت و اتفاقا حسابی هم فروخت! قصه‌ای که آن‌قدر بالا و پایین دارد که در انتهایش فقط باید های‌های به حال کاربر گریه کرد و تأسف خورد که چه فرصت‌هایی برای تشکیل یک جامعه مجازی قدرتمند داشتیم و حالا دیگر آن جامعه، به یک جامعه حداقلی تبدیل شده است.
گرچه ارائه یک زمان دقیق برای کاربردی‌شدن عمومی اینترنت در ایران شجاعت می‌خواهد؛ اما شاید بتوان حدود سال 1374 را زمانی دانست که نخستین کاربران ایرانی به اینترنت دسترسی پیدا کردند. اینترنتی که نه برای محتوایش فکر شده بود و نه کسی پیش‌بینی کرده بود که می‌خواهد چه سقفی بشکافد.
نخستین نگرانی‌های فرهنگی و محتوایی را در این حوزه رهبر انقلاب درک کردند. زمانی که به مجمع تشخیص مصلحت نظام دستور دادند بر اساس اصل 110 قانون اساسی که همان تعیین سیاست‌های کلی نظام است، «سیاست‌های کلی نظام در بخش شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای» را تنظیم کند.
سیاست‌های نظام جمهوری اسلامی
۱۱ مهر 1377 نخستین تاریخی است که در تقویم روز مهمی است. روز ابلاغ نخستین سیاست‌های کلان نظام در حوزه فضای مجازی توسط رهبری انقلاب اسلامی که توسط مجمع تشخیص مصلحت نظام تصویب شده است. نامه‌ای که حجت‌الاسلام محمدی گلپایگانی خطاب به رئیس شورای عالی انقلاب فرهنگی وقت تنظیم و ارسال کرده است و در ضمیمه، نامه رهبر انقلاب نیز وجود دارد.
متن این نامه به شرح زیر است.
پیرو تصویب و ابلاغ سیاست‌های کلی نظام درباره شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای از سوی مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی)، معظم‌له در زمینه تهیه ضوابط و مقررات لازم برای شبکه‌های مزبور، فرمودند:
۱- شورای‌عالی انقلاب فرهنگی برای تهیه و تصویب مقررات و ضوابط مربوط به شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای ذی‌صلاح است و این مقررات را براساس سیاست‌های کلی تصویب و جهت اجرا به مراجع مربوط ابلاغ و بر حسن اجرای آن نظارت کند.
۲- مناسب است که شورا مأموریت تهیه مقررات را به هیئت ویژه‌ای از اعضا بسپارد و وزیر پست و تلگراف و تلفن و رئیس سازمان صدا و سیما هم عضو این هیئت باشند. البته لازم است برای این کار زمان معینی گذارده شود (مثلا در حدود یک‌ماه).
۳- از آنجا که وضعیت کنونی شبکه جهانی در داخل کشور به هیچ‌وجه مناسب نیست، لازم است در مقررات مربوط مهلتی برای اجرای آن تعیین و اعلام گردد تا پس از انقضای مدت، قاطعانه با تخلفات برخورد شود.
۴- با توجه به نقش اصلی وزارت پست و تلگراف و تلفن و سازمان صدا و سیما در این خصوص، مسئولان این 2 نهاد و دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، موضوع بند 2 را با هماهنگی کامل تا حصول نتیجه عملی پیگیری و گزارش آن را علاوه بر جناب آقای رئیس‌جمهور به طور مستمر به اینجانب نیز ارائه کنند. مراتب برای اطلاع و صدور دستور مقتضی ایفاد می‌شود.
از متن نامه مشخص است که رهبری علاوه بر توجه به موضوع فنی، محتوای فضای مجازی را نیز با مسئولیت سازمان صداوسیما مورد توجه قرار داده و نسبت به ترتیب اثر مفاد سیاست‌های کلی در زمانی محدود، تأکید دارند.
بندهای این سیاست‌ها نیز شفاف و واضح و محدودند. هفت بند که تکلیف خیلی مسائل را روشن کرده است.اما انگار بی‌توجهی مسئولان اجرایی کشور در آن سال‌ها کار را از ابراز نگرانی‌های رهبری در جلسات خصوصی، به توصیه‌های عمومی کشاند. در دیدار اعضای مجلس خبرگان رهبری که 27 بهمن 1379 برگزار شد، رهبری گفتند: «امروز دشمن از همه روش‌ها استفاده می‌کند. من دیروز در جمع جوان‌ها می‌گفتم که امروز صدها سایت اصلی و هزاران سایت فرعی در اینترنت وجود دارد که هدف عمده‌شان این است که تفکرات اسلامی و به‌ویژه تفکرات شیعی را مورد تهاجم قرار دهند. تهاجم هم تهاجم استدلالی نیست؛ از روش‌های تخریبی و از روش‌های روان‌شناسانه و غیره استفاده می‌کنند. همه اینها پاسخ دارد؛ پاسخ‌هایش هم مشکل نیست؛ بایستی از این وسایل استفاده کرد. باید از آنچه که در اختیار داریم، حداکثر استفاده را بکنیم.»
فیلترینگ شبکه‌ها
داستان التفات‌نکردن دولتی‌های هفتم و هشتم به مصوبات ابلاغی رهبری اوضاع را کمی پیچیده کرد. کم‌کم صدای پای نتایج این طوفان به منصه ظهور رسید و شیرینی رسانه‌های اجتماعی، رسانه‌های خبری و دیگر خدمات جذاب وب به‌دست مردم رسید. ایرانی‌ها از همان سال‌های نخست (حدود سال 1381) با عضویت جدی در تالارهای گفتگو (فروم‌ها) و حضور جدی در فضای وبلاگستان و پس از آن، حماسه حضور در «اورکات» به عنوان نخستین شبکه اجتماعی مورد علاقه ایرانیان در سال 1383 باعث شد دولت اصلاح‌طلب وقت، تصمیم به فیلترینگ این شبکه اجتماعی بگیرد. یعنی از همان اول، ساده‌ترین راهکار ممکن اتخاذ شد و صورت مسئله هم به سادگی پاک شد.
نعمت است
فیلترینگی که ابتدا دولت اصلاحات اصلا پیش‌بینی‌اش را نکرده بود. این جمله معروف رهبری در 26 آذر 1381 و در دیدار اعضای شورای عالی انقلاب فرهنگی که البته در سایت‌های رسمی وجود ندارد، خطاب به وزیر وقت ارتباطات و در پاسخ به این موضوع که «سفارش داده‌ایم فایروال اینترنت را وارد کنند» در رسانه‌ها وجود دارد: «اینترنت یکی از نِعَم بزرگ الهی است، اما در عین حال یک نقمت بزرگ هم هست؛ یعنی یک چاقوی دو دم و خطرناک. اینترنت الان مثل یک جریان افسار گسیخته است. این مثل آن است که کسی یک سگ وحشی را بیاورد، بگویند قلاده‌اش کو؟ بگویند سفارش کرده‌ایم آهنگر قلاده را بسازد!» با این حال مجریان کشور از 1377 تا 1395 نشان داده‌اند که هیچ تعهدی به اجرای سیاست‌های کلان نظام در حوزه فضای مجازی نداشته و در این زمینه موفق عمل نکرده‌اند.
