میدان جنگ واقعی
معظم له ضمن بیان سه وظیفه روحانیون شامل «هدایت فکری و دینی»، «هدایت سیاسی و بصیرت افزایی» و «راهنمایی و حضور در عرصه خدمات اجتماعی»، مفهوم هدایت دینی را «تبیین اندیشه‌های ناب اسلامی» برشمردند و با اشاره به تأثیر فضای مجازی بر افزایش شبهات دینی و وجود انگیزه‌های سیاسی برای تزریق افکار منحرف و غلط در ذهن جوانان تأکید کردند: «این میدان، میدان واقعی جنگ است و روحانیون و طلاب باید مسلح و آماده وارد عرصه مقابله با شبهات و تفکرات غلط و انحرافی شوند.»
حقیقت این است که امروز بیش از هر زمان دیگری رسانه‌ها در مزرعه اذهان به کاشت مشغول‌اند و قدرت فردای جوامع را میزان برداشت آنها از کاشت امروزشان مشخص می‌کند نه اندازه سلاح و ادوات جنگی. به یقین امروز فضای مجازی گستردگی فراوان‌تر و جاذبه‌های بیشتری نسبت به دنیای حقیقی دارد و لذا این پدیده نو می‌تواند مزایا و معایب و آسیب‌ها و خطرات بزرگی نیز در پی داشته باشد.
ضعف سواد رسانه‌ای در کشور
البته متأسفانه به دلایل متعدد در کشور ما به موازات ورود فناوری‌های نوین، برنامه‌ریزی و راهکار مؤثر و به موقع برای مقابله با این گونه آسیب‌ها تدبیر نشده و این امر موجب افزایش دامنه این گونه آسیب‌ها در جامعه خواهد بود. بدون تردید سواد رسانه‌ای در جامعه ما همزمان با گسترش فضای مجازی و انواع رسانه‌های نوپدید رشد نکرده و این موجب سخت‌ترشدن مسئولیت نهادها و افراد دغدغه‌مند در این زمینه خواهد بود.
یکی از خطرات مهم فضای مجازی که اگر مورد توجه قرار نگیرد تبدیل به آسیب جدی می‌شود بحث ایجاد شبهات متعدد و گسترده و هجمه به دین است. فضای مجازی این امکان را به دشمن می‌دهد که در کمترین زمان و با بیشترین گستردگی و کم‌هزینه‌ترین شکل ممکن هزاران شبهه را به جامعه تزریق کند. در این میان البته دیگر نمی‌توان دفاع و تبلیغ دین را تنها وظیفه روحانیون دانست و همه اقشار باید احساس تکلیف نمایند. امروز هرکسی با هر میزان توانی می‌تواند رسالت تبلیغ دین را برعهده بگیرد هرچند باید در این راه به سلاح اندیشه مسلح بود. هر قشری باید بر اساس تخصص و علم خود اقداماتی را در راستای تبلیغ دین انجام دهد و صد البته روحانیت باید به کمک این اقشار بیاید و نقش هدایت‌گری دینی و راهبری این نهضت فکری را بر دوش گیرد.
تفاوت‌های فراوان منبرهای سنتی و مجازی
هرچند که الحق و الانصاف طلاب و روحانیون فعالیت‌های مناسبی در فضای مجازی پی گرفته و اقدامات خوبی نیز در حال اجراست لکن حجم فعالیت‌های صورت‌گرفته در این بخش با توجه به گستردگی عظیم این فضا بسیار ناچیز بوده و نیازمند همت والای طلاب جوان در حوزه نرم‌افزاری است. اگر تا دیروز طلبه‌ها فقط با منابر چند ده نفری مواجه بودند امروز منابر مجازی با هزاران بازدیدکننده و البته با فضای باز ایجاد و طرح شبهات پیش روی آنهاست. این مسئله در کنار خطراتش، یک فرصت بسیار مناسب است تا با حجم مخاطب بسیار فراوان‌تری گفتگو و تبادل اندیشه دینی داشته باشیم.
منبر مجازی قطعا با منبرهای سنتی تفاوت‌های فراوانی دارد و قطعا اداره آن بسیار مشکل‌تر و نیازمند بار علمی عمیق‌تری خواهد بود. مخاطبان رسانه منبر در شکل سنتی آن به واسطه علاقه‌ای که دارند، پای منبر می‌نشیند و سراپا به موضوع مدنظر گوش می‌دهند، اما باید در نظر داشت که شناختی جزئی از مخاطب نوعی فضای دیجیتالی نداریم و باید به گونه‌ای عمل کنیم که شک و شبهه‌ای برایش باقی نماند.
از طرف دیگر فضای مجازی، فضای علمی و آکادمیک است؛ بنابراین باید برای پاسخگویی به شبهات، عملکردی علمی‌تری داشته باشیم تا به واسطه استنادهای موجود پاسخ دقیق‌تری ارائه شود. پاسخ به شبهات باید به دور از پند و اندرز بوده و از محتوای غنی برخوردار باشد.
امروز حوزه‌های علمیه نیز وظیفه دارند در کنار آموزش ابزارهای سنتی تبلیغ دین طلاب را به ابزارهای روزآمد دیجیتالی مجهزتر کنند. ما متأسفانه همیشه دیر اقدام می‌کنیم و تا رهبر انقلاب خود وارد عرصه نشوند غالبا نسبت به مسائل کم توجه‌ایم. این نخستین ضعف ماست که در تبلیغ دین نسبت به ابزارهای جدید دیر وارد می‌شویم. از طرف دیگر هنگام ورود نیز آشنا به زبان تبلیغ نیستیم، این در حالی است که باید بدانیم چگونه می‌توانیم به واسطه ابزارها به تبلیغ دین بپردازیم. جامعه دینی ما اعم از روحانیون و... هنوز هم نسبت به فضای مجازی محتاط و محافظه کار است و ایجاد تغییر و تحول در سبک تبلیغ را گویا به سختی می‌خواهد بپذیرد.
چهار روش مقابله امام صادق(ع) با شبهات
با نگاهی به سیره رئیس مکتب تشیع به پنج روش حضرت در مقابله با شبهات دست می‌یابیم که می‌توان با به‌روزکردن از آنها در راستای پاسخگویی به شبهات در فضای مجازی بهره برد. روش نخست حضرت آموزش عمومی بود که براساس ترویج معارف اسلامی استوار بود. لذا امروز نیز باید مساجد و مدارس و سایر نهادها نسبت به آموزش گسترده عمومی در حوزه فضای مجازی بکوشند.
روش دوم حضرت تربیت و آموزش نخبگان بود. در این مرحله ایشان به طرح شبهات جریان‌های انحرافی و روش پاسخگویی به آنها می‌پرداختند و کسانی مثل هشام بن حکم محصول این راه کار امام هستند. این روش باید سرلوحه کار مسئولین حوزه‌ها و مدارس علمیه قرار بگیرد و طلاب را با شبهات روز و نوع پاسخگویی به آنها آشنا نمایند.
حضرت همچنین از روش بازداری تربیتی نیز استفاده می‌کردند. امام به مردم توصیه می‌کردند که فرزندانشان را از همنشینی با مرجئه و غلات و سایر جریان‌ها و افکار انحرافی دور نگه دارند. این وظیفه برعهده خانواده‌هاست تا با کنترل بیشتر بر فعالیت‌های مجازی فرزاندانشان و هدایت فکری آنها در این زمینه جلوی آسیب‌ها و خطرات احتمالی را بگیرند.
در کنار این سه روش، حضرت با برخی گروه‌های معاند و منحرف برخورد قاطع و سرسخت داشتند. با کسانی مانند غلات که در متن تفکر اسلام دست به انحراف و کژاندیشی زده بودند با قاطعیت برخورد می‌کردند. این نحوه برخورد امام نیز نشان‌دهنده نیاز برخورد قانونی با متخلفین و گردانندگان سایت‌های منحرف‌کننده است که باید از طریق نهادهای ذیربط در کنار کار فکری و فرهنگی در دست اقدام قرار گیرد.
