***
دکتر روحانی چهره ای است که سالها در مناصب امنیتی تجربه آموخته است و یکی از سرداران حاضر در هشت سال دفاع مقدس بوده است و مقاومت ملت ایران را در نزدیک به چهل سال محاصره اقتصادی از نزدیک دیده است، نمی توان انتظار داشت که او ابعاد غیرآشکار مسائل امنیتی را نادیده می گیرد. وی دوشنبه 18 دیماه در دیدار با وزیر اقتصاد خود و همراهانش گفت: « افتخار دولت یازدهم و دوازدهم گردش آزاد اطلاعات است اما عده‌ای از فضای مجازی خوششان نمی‌آید.... نباید عده‌ای بخواهند که شبکه‌های مجازی که به خاطر شرایط خاص چند روزی مسدود شده برای همیشه مسدود باشد. با این کار بیش از صد هزار نفر شغل خود را در یک هفته اخیر از دست داده‌اند و ما باید به فکر زندگی و راحتی مردم باشیم.»
فارغ از اینکه به راستی دولت یازدهم و دوازدهم چه میزان در گردش آزاد اطلاعات و به خصوص اجرای قانون دسترسی آزاد به اطلاعات که 8 سال قبل به تصویب نهایی رسیده است موفق بوده است؟ یا اینکه آیا واقعا مطالبه منتقدان همین گونه است که او روایت می کند و آیا آنها مخالف فضای مجازی هستند ؟ به نظر می رسد اقدام اخیر در آزادسازی مجدد بهره برداری از تلگرام را باید به دیده دقت بیشتری نگریست.
تلِگرام یک سرویس پیام‌رسان است که از عمر آن 5 سال نمی گذرد؛ بخش عمده ای از کاربران آن از کشورهای غرب آسیا هستند، به ویژه ایران که برایش عدد 42 میلیون کاربر را قید کرده اند. چنین نرم افزاری قطعا هزینه های گزافی خواهد داشت، برخی از مشابهان تلگرام از تبلیغات برای درآمدزایی استفاده می کنند؛ برخی مدتی رایگان ارائه شده و سپس حق اشتراک می گیرند، برخی نیز طبق قراردادهایی با کشورهای میزبان، بخشی از درآمد شرکت های فروش اینترنت را دریافت می کنند و البته مفاد قرارداد، برخی حقوق حاکمیتی کشور میزبان را نیز لحاظ می کنند . اما تلگرام هیچکدام از این مسیرها را نرفته است، به ویژه بند آخر اساسا در اصلی ترین کشور میزبانش تعریف نشده است.
هفته گذشته زمانی که از پاول دورف سوال شده که هزینه‌های تلگرام را چگونه تامین می‌کند او در پاسخ ادعا کرده‌است که این هزینه‌ها با سخاوت مردم و کمک‌های بلا عوض(Donate) تامین می‌شود و تلگرام درحال حاضر به اندازه کافی پول دارد و اگر نیاز به پول داشته باشد اعلام می‌کند.
انتظار از یک چهره تجربه مند امنیتی این است که بپرسد «کمک های بلاعوض» تلگرام- که قاعدتا باید چشمگیر هم باشد- از سوی چه کسانی و با چه هدفی انجام می شود؟
***
قلعه دیجیتال(Digital Fortress) تنها اسم رمانی از دن براون (Dan Brown) نویسنده مشهور آمریکایی کتاب راز داوینچی نیست؛ نام شرکتی نیز هست که ماجرایش بسیار شبیه داستان این رمان است. شرکتی برای یک نابغه ریاضی و استاد نوشتن الگوریتم های رمزی که باید بتواند یک ابرجاسوس سری را برای تضمین امنیت امنیت آمریکا و متحدانش طراحی کند.
این شرکت همان صاحب امتیاز تلگرام است و سرمایه گذار آن، چهره ای با گرایش هایی آشکار! میخائیل میری لاشویلی 57 ساله، متولد گرجستان در روستای کولاشی است. روستایی که بخش عمده آن را یهودیانی تشکیل می دادند که همینک اکثر آنها از جمله میخائیل، به فلسطین کوچ کرده اند و در هرم قدرت رژیم اشغالگر قدس هستند. در روستای کولاشی در سمت راست رودخانه ریونی قلعه و کلیسای خانوادگی آنها قرار داشت که همینک به موزه روابط گرجستان با یهودیان تبدیل شده است و گویا الهام بخش قلعه امروزین وی است.
این سرمایه دار صهونیست، سوابقی همچون ریاست کنگره یهودیان روسیه(RJC) و عضویت در هیئت رئیسه کنگره جهانی یهود(WJC) را در کارنامه دارد و همینک مدیر ZAKA است که مأموریت ظاهری آن شناسایی قربانیان حوادث است و زیرنظر بخش امنیتی دفتر نخست وزیری اداره می شود، از جمله فعالیت های این موسسه مخوف حضور در مناطق آسیب دیده از بلایای طبیعی و حتی مناطقی است که دچار حمله تروریستی شده اند که اسناد جنایات آنها در قاچاق اعضای زلزله زدگان هائیتی در سال 2010 افشا شد. چندی پیش ویدئویی منتشر شد که در آن نتانیاهو در تمجید از میخائیل میری لاشویلی می گوید: « من بارها در جلسه وزیران و مسئولین کشور بیان کرده ام آقای لاشویلی سرمایه بزرگی برای امنیت اسرائیل است و ما شکرگزار این سرمایه هستیم، آقای لاشویلی از برادر به من نزدیکتر است.» او در ادامه اشاره ای نیز به تلگرام به عنوان یکی از خدمات لاشویلی دارد.
نیکلای و پاوِل دورُف دو برادر روس که مهندس رایانه هستند و با تأسیس شبکه اجتماعی وی‌کی در روسیه مشهور شدند و همینک پیام‌رسان تلگرام را نوشته و مدیریت می کنند. آنها درسال های اخیر با دولت روسیه به چالش رسیدند و از روسیه به عنوان یک معارض خارج شد، پس از آن بود که تلگرام را تأسیس کرد. نکته خنده دار اینجا است که دو سال قبل،وزیر وقت ارتباطات دولت روحانی، دکتر محمود واعظی در دیدار با همتای روس چنان از تلگرام یاد کرد که گویی می توان در تعامل با روسیه امنیت کار با تلگرام را تأمین کرد!
تلگرام در ابتدا در برلین و با اعلام سروری در لندن آغاز به کار کرد، سروری که کاملاً دولتی بود و سایت های دولتی انگلیس بر آن مستقر بودند. بعدها آشکار شد دیتا سنتر اصلی شرکت قلعه دیجیتال در شهرستان کینگ واشنگتن و منطقه تاکویلا (Tukwila) در نزدیکی سیاتل واقع شده است که این دیتا سنتر یک مرکز فوق سری و امنیتی محسوب می گردد. موضوع جالب دیگری که در این میان باید در آن تامل کرد آنست که یکی از سه دیتا سنتر قدرتمند این غول بزرگ جاسوسی، مرکز مدیریت شرکت TITAN و صاحب پروژه مخفی پهپاد گوگل و فیسبوک می باشد. امری که باعث تقویت این برداشت شد که مدیریتِ در سایه NSA بر شرکت قلعه دیجیتال اداره اصلی آن را بر عهده دارد. آژانس امنیت ملی آمریکا که با نماد اختصاری NSA نشان داده می شود، اگرچه یک سازمان دولتی آمریکا است که وظیفه اصلی آن نظارت بر مخابرات و فعالیت‌های ماهواره‌ای و کشف رمز در آمریکا می‌باشد؛ اما بارها در رسانه های غربی وظیفه اصلی آن، تأمین امنیت اسرائیل حتی از طریق شنود مسئولان ارشد اروپایی ذکر شده است.
شرکت قلعه دیجیتال دو دفتر رسمی در منطقه و شهر بوفالو در نیویورک (دفتر اصلی شرکت) و نیز در برلین آلمان (دفتر دوم) و یک دفتر پوششی به نام ریتز کارلتون در هرتزلیا در سرزمین های اشغالی فلسطین دارد. نام برلین از این جهت اهمیت دارد که چندی پیش روزنامه بیلد آلمان از معاهدات مابین دستگاه های امنیتی آلمان و آمریکا پرده برداشت که به جز جمع آوری اطلاعات از دشمنان کشورهای عضو ناتو، فعالیت های فراوانی را نیز در تخلیه اطلاعاتی روسای بیش از 25 کشور هم پیمان با آمریکا و حتی مردم آن کشورها توسط همین شرکت های پوششی صورت داده اند؛ بیلد خاطر نشان کرده بود خدمات NSA در اروپا و به خصوص کشور آلمان صرفاً جهت تامین امنیت اسرائیل بوده است.
این سخنان که مورد اشاره قرار گرفت، مسائل بیان نشده ای نیست، در سالهای اخیر بارها رسانه ها در این خصوص هشدار داده اند، راستی ماجرای تلگرام جذاب و دوست داشتنی، به اسب زیبای تروآ شباهت ندارد؟
***
دغدغه دکتر روحانی درباره حفظ زیرساخت کسب و کار مردم امری مهم و قابل تقدیر است؛ اما نگاهی به این دوره کوتاه فیلتر بودن تلگرام نشان می دهد که نرم افزارهای ایرانی که قابلیت هایی همچون پوشش شبکه بانکی کشور و بهبود فضای کسب و کار را دارند، اگر مورد توجه دولت قرار گیرند و پشتیبانی کافی دریافت کنند، می توانند سیل انبوهی از مخاطبان را جذب کنند؛ حتی اگر تلگرام فیلتر نباشد. شرط این امر، به روز بودن این نرم افزارها، داشتن ارزش افزوده هایی همچون سرعت بهتر بر بستر اینترنت ملی و تأمین انتظارات مخاطبان است. به خصوص هنگامی که به یاد آوریم تلگرام یک سرویس پیام‌رسان مبتنی بر رایانش ابری (Cloud Computing) است و این مدل به سرعت در حال توسعه است تا جایی که آینده پژوهان از تحول بزرگ در نظام ارتباطات در سال جاری و آتی خبر می دهند و این نشان می دهد همانطور که چندین پیام رسان در سالهای اخیر طلوع و افول کرده اند، تلگرام نیز در نقطه پایداری نایستاده است. امتیاز تلگرام در سرعت روزآمد کردن خویش است، اما راه خلاقیت و رقابت برای برنامه نویسان رایانه ایران که شهرتی جهانی دارند، قطعا باز است، اگر همتمان مصرف کننده بودن نباشد.