صالح اسکندری - انتخابات به عنوان متداول ترین مظاهر دموکراسی در مردم‌سالاری اسلامی از صبغه مذهبی و اسلامی نیز برخوردار است.در مردم‌سالاری اسلامی روش انتخابات به عنوان سازوکاری برای گزینش کارگزاران اجرایی و تقنینی نمی تواند فارغ از ارزشها باشد.بلکه روش انتخابات به خودی خود یک ارزش است.در مردم‌سالاری اسلامی به عنوان بستری برای تحقق دولت و جامعه اسلامی نمی توان متصور شد سازوکاری که برای انتخاب کارگزاران در نظر گرفته شده است غیر اسلامی باشد. در حقیقت تنها یک انتخابات اسلامی می تواند مقدمه تشکیل دولت اسلامی باشد.انتخاباتی که در نوع رقابت ها، زیرساخت های اجرایی انتخابات، نوع مشارکت و ... از انتخابات های معمول در غرب پیروی کند نمی تواند منتهی به انتخاب کارگزارانی شود که از جنس نظام و انقلاب اسلامی باشند. با این اوصاف باید مختصات انتخابات اسلامی بدون در نظر گرفتن ملاحظات و تعارفات معمول تبیین شود. برای انتخابات ابعاد و سطوح تحلیل مختلفی می توان در نظر گرفت اما سه بعد عمده انتخابات عبارت اند از: بعد رقابت، بعد مشارکت و بعد زیرساخت های اجرایی انتخابات که شامل مجریان، ناظران و قوانین انتخاباتی می شود.در این سلسله نوشتار در هر شماره به یکی از ابعاد انتخابات از عینک اسلامی نگریسته می شود و به باید ها و نبایدهای اسلامی در آن سطح تحلیل پرداخته می شود. در این شماره بعد رقابت در کانون التفات نوشتار قرار دارد.
رقابت اسلامی
رقابت سیاسی یکی از ابعاد مناقشه برانگیز انتخابات است که بیشترین چالش نظری را با اسلام دارد. اساسا در اسلام رقابت سیاسی تنها برای کسب قدرت و تسلط بر دیگران یک امر منفی و نکوهیده ای است. برخی رقابت سیاسی در اسلام را از باب این حدیث نبوی (ص) به رسمیت می شناسند که " اختلاف امتی رحمه" البته همان طور که محدثان بزرگ بر آن تاکید
کرده اند این اختلاف به هیچ وجه به معنای نزاع و درگیری در بین امت نیست بلکه معنای "آمد و شد" از آن مستفاد می شود.
تفاوت آرا را نیز به این خاطر اختلاف می گویند که گاه نظریه جدیدی
می آید و نظر دیگر رخت بر می بندد . از این رو  رقابت سیاسی در مردمسالاری اسلامی به عنوان تنازعی برای کسب قدرت به هیچ وجه پذیرفته نیست اما می توان معنایی به عنوان مکانیسمی برای آمد و شد کارگزاران و یا به تعبیر رایج در علوم سیاسی " گردش نخبگان" از آن یاد کرد.
قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز در مقدمه خود ذیل تیتر شیوه حکومت در اسلام به این معنا اشاره کرده است."در ایجاد نهادها و بنیادهای سیاسی که خودپایه تشکیل جامعه است بر اساس تلقی مکتبی , صالحان
عهده دار حکومت و اداره مملکت می کردند.(ان الارض یرثها عبادی الصالحون )‏ ...چون هدف از حکومت , رشد دادن انسان در حرکت به سوی نظام الهی است ( و الی لله المصیر )‏‏ تا زمینه بروز و شکوفایی استعدادها به منظور تجلی ابعاد خداگونگی انسان فراهم آید (تخلقوا باخلاق الله )‏ و این جز در گرو مشارکت فعال و گسترده تمامی عناصر اجتماع در روند تحول جامعه نمی تواند باشد.با توجه به این جهت , قانون اساسی زمینه چنین مشارکتی را در تمام مراحل تصمیم گیری های سیاسی و سرنوشت ساز برای همه افراد اجتماع فراهم می سازد تا در مسیر تکامل انسان هر فردی خود دست اندرکار و مسئول رشد و ارتقا و رهبری گردد که این همان تحقق حکومت مستضعفین درزمین خواهد بود.(و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ائمه و نجعلهم الوارثین )‏‏."
رقابت سیاسی به منظور چرخش نخبگان در مردمسالاری اسلامی موجب ایجاد نشاط و پویایی در نظام اجتماعی پیرو می گردد. به تعبیر رهبر معظم انقلاب "این انتخابات ها یکی از بزرگترین محسناتش این است که از رکود جلوگیری می کند.بهترین شکل ادامه یک نظام اجتماعی این است که در عین ثبات، تحول داشته باشد."
در این رقابت که بعد چرخشی آن پررنگ و تنازع در آن بی رنگ است نامزدهای انتخابات به عنوان بازیگران رقیب نقش مهمی را ایفا می کنند. فروکاستن عناصر تنش زا و تعارض آفرین، اهتمام به رقابت مثبت و پرهیز از درگیری و دست به یقه شدن های سیاسی یکی از بدیهیات و مقدمات رقابت در انتخابات اسلامی است. کسی که حاضر است برای چند رای بیشتر با سایر رقبا دست به یقه شود و یا آبروی نامزد دیگری را ببرد با رقابت اسلامی فاصله بسیاری دارد.تبلیغات سیاسی و انتخاباتی نامزدها و هوادارانشان در این ایام نیازمند مراقبات و توجهات بیشتر به خصوص از طرف خود نامزدهاست.در ذیل برخی از مخاطرات و آسیب هایی که متوجه رقابت های انتخاباتی است بیان می شود:
1- نادیده گرفتن ارزشهای اسلامی در تبلیغات
چشم پوشی از ارزشهای اسلامی در تبلیغات و توسل به ابزارها و امکانات غیر اسلامی و حتی ضد اسلامی در انتخابات یکی از آسیب هایی است که صبغه اسلامی انتخابات را تهدید می کند. راه اندازی کارناوالهای تبلیغاتی همراه با موسیقی و حرکات زننده، برگزاری میتینگ های انتخاباتی
با سوء استفاده از بیت المال، بهره‌برداری تبلیغاتی از زنان و ذختران بد پوشش که متاسفانه در چند انتخابات گذشته از جانب برخی نامزدها باب شد و ... از جمله مواردی است که اسلامی بودن انتخابات را در معرض خطر قرار می دهد.
2- تخریب و گرایش به تبلیغات منفی
متاسفانه در انتخابات مختلف برخی نامزدها به تبلیغات منفی و تخریب رقبا روی می آورند. این رویکرد سلبی در مقابل تبلیغات مثبت و ایجابی قرار دارد که نامزد سعی می کند با معرفی برنامه ها و تیمش تصمیم نهایی رای دهندگان را دست کاری کند. در تبلیغات منفی نامزدها با تاکید بر نقاط ضعف حریف از طرق مختلفی مثل پرونده سازی، توجه به گذشته نامزد و زوایای پنهان آن، مسائل مربوط به خانواده و اطرافیان نامزد و ... می کوشد مانع از قضاوت و ارزیابی صحیح رای دهندگان از برنامه ها و عملکرد وی شوند. تبلیغات منفی از آنجا که مستلزم بردن آبروی افراد، تجسس در امور مردم و فریب افکار عمومی است یکی دیگر از خطراتی است که به شدت یک انتخابات اسلامی را تهدید می نماید.
3- فاصله گرفتن از قول سدید در تبلیغات
یکی از مسائلی که در انتخابات مختلف و به خصوص انتخابات ریاست جمهوری کشور با آن مواجه بوده و هست توسل نامزدها به آمار و مستنداتی است که پایه و اساس علمی ندارند. بعضا آمارهایی در اثبات و نفی یک موضوع نقل می شود که با واقعیت فاصله زیادی دارد. دور شدن از قول سدید در تبلیغات در بسیاری از موارد منجر به سیاه نمایی و نادیده گرفتن کلیه خدمات و فعالیت هایی است که در 34 سال گذشته صورت گرفته است.
یکی از نمونه های فاصله گرفتن از قول سدید توسل یکی از نامزدهای انتخابات سال 1388 به منحنی موسوم به " فلاکت" بود که نه تنها پایه و اساس علمی نداشت بلکه اذهان عمومی را نیز مشوش و نسبت به آینده نا امید می سازد.
یک نمونه دیگر نامه ای است که اخیرا برخی اصلاح طلبان خطاب به سید محمد خاتمی نوشتند. در این نامه کلیه آمار اقتصادی عمدتا مربوط به دوران 8 سال اصلاحات و پیش از آن است و هیچ ذکری از نقاط قوت و کارهای بی نظیری که در دو دولت نهم و دهم صورت گرفته، نیامده است.
4- عدم صداقت در تبلیغات انتخاباتی
یکی دیگر از مشکلات و مسائلی که رای دهندگان در انتخابات مختلف در آن مواجه هستند عدم صداقت برخی نامزدهاست.نامزدها برای کسب آرای بیشتر در اثبات خود و نفی دیگران متوسل به دروغ هایی
می شوند که بالاخره یک روز فاش می شود که آنها کذب محض بوده است. این در حالی است که دروغ قفل اعتماد و راستی کلید اقبال عمومی است. مردم اگر ببینند نامزدی زبان صداقت گشوده است بیش از سایرین به وی اعتماد خواهند کرد حتی اگر وعده های توخالی که دیگران مطرح می کنند، ندهد.
5- خدشه دار کردن وحدت ملی
خدشه دار کردن وحدت ملی یکی از مخاطرات جدی در ایام انتخابات است که اگر نامزدها به آن توجه نکنند می تواند تهدیداتی برای جامعه به همراه داشته باشد. طرح مباحثی که موجب دامن زدن به اختلافات بین شیعه و سنی شود و یا تحریک احساسات برخی قومیت ها و اقلیت ها به منظور تجمیع آرای آنها از مواردی است که می تواند وحدت ملی را دچار خدشه کند. در این دور از انتخابات چشم طمع برخی از نامزدها به آرای ایرانیان خارج از کشور و طرح موضوعاتی که با امنیت و وحدت ملی سازگار نیست نیز در زمره این دست موارد به حساب می آید.
6- دادن وعده های غیر عملی به مردم
طرح وعدهای بی اساس که از هیچ پشتوانه علمی و عملی برخوردار نیستند یکی از مسائل اصلی در انتخابات مختلف از جمله انتخابات ریاست جمهوری در سطح کلان و ملی و انتخابات مجلس شورای اسلامی در سطح منطقه ای و شهری است.برخی نامزدها این روزها وعده هایی مطرح می کنند که اگر امکاناتی و منابعی که طی 8 سال به تدریج در اختیار آنها قرار می گیرد یک جا همین امروز به آنها داده شود باز نمی توانند این وعده ها را عملی کنند.
به عنوان نمونه این روزها مثل حراج های شبانه و مزایده ها هر کسی سعی می کند نرخ بیشتری را برای پرداخت یارانه به مردم اعلام کند. یکی می گوید 70 هزار تومان می دهم یکی 100 هزار تومان، یک نفر هم از آن جناح می گوید 150 هزار تومان و آن یکی گفته است 250 هزار تومان. البته تا حالا کسی قیمت بالاتری نگفته است. پس  250 هزار تومان یک، 250 هزار تومان 2، 250 هزار تومان 3، فروخته شد به آقای ... ! آیا این روند تخفیف رقابت های سیاسی و تنزیل آن از الگوی ایدآل رقابت اسلامی نیست؟
7- اسراف و پر خرجی در تبلیغات
بگذریم از اینکه این روزها برخی پول خرج کردن برای انتخابات را عین مصلحت می دانند ولی مگر یک نامزد که به طور متوسط چند ده ساعت برنامه تلویزیونی و رادیویی برای معرفی خود در اختیار دارد چقدر حرف و برنامه برای گفتن دارد که متوسل به پر خرج ترین تبلیغات در ایام انتخابات می شود.
آن هم در شرایطی که مردم به لحاظ اقتصادی روزهای سختی را سپری می کنند و کشور در وضعیت تحریم قرار دارد.اسراف در تبلیغات بخصوص زمانی که مخارج انتخاباتی از بیت المال تامین شود گناهی نابخشودنی است که عین بی تقوایی سیاسی به حساب می آید. امیدواریم در این دوره از انتخابات نامزدها با توسل به روشهای نوین تبلیغاتی که کم خرج هم هستند پاسخگوی مطالبات مردم و مقام معظم رهبری در اجتناب از اسراف و پرخرجی در انتخابات
گام های عملی بردارند.
در ادامه یکی از ابعاد انتخابات اسلامی یعنی بعد رقابت را زیر ذره بین قرار داده و برخی مختصات رقابت ایدآل در انتخابات اسلامی را بررسی نماید. در این شماره به یکی دیگر از ابعاد انتخابات یعنی مشارکت در مدل اسلامی می پردازیم.
مشارکت به عنوان یکی دیگر از ابعاد انتخابات اسلامی دارای دو عنصر است:
1- کیفیت حضور مشارکت کنندگان
2- موضوع مشارکت و انتخاب اصلح
در خصوص کیفیت حضور مشارکت کنندگان باید گفت امروزه  انتخابات به عنوان متداول ترین و مهمترین فرماسیون مشارکت سیاسی
پیوند های مستمری با مشروعیت نظام ها دارد. در ایران علاوه بر این موضوع انتخابات صبغه دینی و شیعی داشته و مظهر مردم‌سالاری دینی است. انتخابات برای مشارکت کننده متدین عرصه یک امتحان الهی است و مشارکت گسترده بیعت با ولایت و پذیرش مدیریت اسلام در اداره جامعه است. تعدادی از مردم هم که رای نمی دهند از این واقعیت و تکلیف دینی غافل هستند. چرا که حضور در انتخابات بر خلاف دموکراسی های غربی صرفا یک حق نیست بلکه تکلیفی است که بر دوش متدینین گداشته شده است.اساسا در اسلام بیعت با امام حاضر یک تکلیف است و اگر کسی بمیرد اما با امام زمان خود بیعت نکرده باشد به مرگ جاهلی مرده است.«من مات و لم یعرف امام زمانه مات میتته جاهلیه » حضور گسترده در انتخابات به معنای اعلام  «و نحن شیعتک المصابه بمصیبتک، المحزونه بحزنک، المسروره بسرورک السائره بسیرتک المنتظره لامرک » خطاب به مولای زمان است.حضور گسترده مردم در انتخابات مختلف در ایران اوج ارادت و وفاداری آنها را به ولایت نشان می دهد و یقینا ولایتمداری یکی از دلایل اصلی مشارکت گسترده رای دهندگان ایرانی و تفاوت چشمگیر آن با راندمان دموکراسی های پیشرفته است.پس از جنگ جهانی دوم  که دموکراسی به عنوان یک نظام سیاسی رایج در اغلب کشورهای دنیا مورد پذیرش قرار گرفت مشارکت سیاسی 30 تا 40 درصدی معمول در  انتخابات مبنای مشروعیت نظام‌های سیاسی تلقی می شود. در آمریکا
هزینه های بسیاری برای نام نویسی صورت می پذیرد اما هنوز نتایج دلخواه به دست نیامده است.به عنوان نمونه در سال 1996 میزان مشارکت مردم آمریکا در انتخابات ریاست جمهوری  49 درصد، سال 2000 میزان مشارکت 21/51 درصد، سال 2004 میزان مشارکت 69/56 درصد، سال 2008 میزان مشارکت 20/58 درصد، این رقم در سال 2012 نیز حدود 50 درصد بود.در انتخابات کنگره سال 2010 نیز تنها 37/8 درصد واجدین شرایط در انتخابات شرکت کردند. در سال 2006 باز در انتخابات کنگره37/1 درصد مشارکت داشتند و در سال 2002 نیز این رقم از 37 درصد بالاتر نرفت. این در حالی است که در سال 2008 میلادی برای نام نویسی از هر رای دهنده فعال 11/4 دلار از محل مالیات دهندگان آمریکایی هزینه شده است.
اما درباره موضوع مشارکت و انتخاب اصلح باید تصریح کرد همچنان که اصل حضور گسترده در انتخابات یک تکلیف الهى است، انتخاب اصلح هم در انتخابات اسلامی یک تکلیف الهى محسوب می شود. انتخاباتی از نزاهت، طهارت و پاکیزگی که مطلوب اسلام است برخوردار است که در نهایت منجر به انتخاب اصلح از بین صالحین گردد.یکی از انحرافات انتخابات متداول سکولار در جهان امروز الگوها و روندهایی است که منجر به انتخاب ناصالحین می گردد. انتخاباتی که در آن نتیجه انتخاب آزادانه و آنچه از صندوق ها بیرون می آید لزوما اصلح موجود نیست بلکه شخص یا جریانی است که منطبق با امیال نفسانی و مطامع دنیوی انتخاب کنندگان چه در سطح عامه و چه در سطح بازی سازانی است که در برخی مواقع حتی اجازه این نوع انتخاب غیر عقلانی را نیز از مردم می گیرند.
انتخابات اسلامی اما  بیش از آنکه یک امر عرفی باشد، موضوعی ایمانی است. انتخاب اصلح هم یک تکلیف ایمانی است و مانند سایر تکلیفات دینی از دو طریق قابل حصول است. یا از طریق تحقیق فردی و اجتهاد در آن موضوع و یا اتکا به قول و فعل کسانی که فرد حرف و تشخیص آنان را، تشخیص قابل احتجاجِ عنداللَّه می داند. مقام معظم رهبری سال گذشته و در آستانه انتخابات مجلس نهم در این خصوص در دیدار مردم قم در سالروز قیام تاریخی 19 دی در خصوص نحوه گزینش نامزدها در انتخابات توسط مردم فرمودند: مردم باید چشمها را باز کنند، ملتفت باشند. خوشبختانه مردم ما بیدارند. افرادی که می‌توانند انسان را خاطرجمع کنند، بین انسان و خدا حجت برای انسان درست کنند، انسان به اینها اطمینان کند؛ آنجایی که خودش می‌تواند تحقیق کند، تحقیق کند. اینها لازم است." رجوع به خبره و ارجاع غیرمتخصص به متخصص کاملا یک امر عقلانی است و مجال و مجلایی برای تکمیل عقلانیت و زدودن
رگه ها و پیرایه های نفسانی محسوب می شود. این گزاره عقلی چنان متقن و خلل ناپذیر است که اگر انسان امروزی بخواهد حتی چند لحظه ای در امور زندگی خویش به این حکم عمل نکند زندگیش غیر ممکن می شود. نباید از نظر دور داشت که اصل رجوع مسلمانان به معصومین(ع) و یا مراجعهء آنان به مراجع عظام، برای شناخت تکالیف خود و یا رجوع مردم به خبرگان برای کشف ولی فقیه و ... بر همین اصل عقلی است.
 در قرآن کریم آمده است:...فاسئلوا اهل الذکر ان کنتم لاتعلمون (نحل:43 و انبیا:7) ... اگر
نمی دانید از آگاهان بپرسید. مرحوم علامهء طباطبایی ذیل این آیه شریفه می نویسد: "به هر حال، آیهء مذکور، به یک اصل عمومی عقلایی رهنمون
می کند و آن اصل«رجوع جاهل به خبره» است. این حکم، تعبدی نیست و فرمان یافتن جاهل به پرسش از عالم، بخصوص پرسش از اهل ذکر هم امری مولوی و تشریعی نیست و این مطلب آشکاری است."
مآلا باید گفت انتخابات اسلامی در بعد مشارکت و در دو عنصر کیفیت حضور مشارکت کنندگان و موضوع مشارکت و انتخاب اصلح دارای روشها و الگوهای کاملا اسلامی است که باعث می شود مشارکت سیاسی در انتخابات توسط مردم در قالب این روشها و الگوها به یک "عمل صالح" تبدیل شود. این عمل صالح به گونه ای است که در روز انتخابات توصیه عموم علما و بزرگان بر این است که به منظور انجام عمل صالح بر طبق روایات باید تعجیل کرد. این عمل صالح توام با ایمان است. خداوند متعال در قرآن کریم هر گاه از عمل صالح یاد کرده است آن را همراه با ایمان مومنین آورده است.انتخابات اسلامی نیز یک عمل صالح و انتخاب ایمانی است. تنها مشارکت و رقابتی که توام با ایمان باشد می تواند یک انتخابات اسلامی را رقم بزند.