با نگاه اجمالی به نحوه پرداختن به این رویداد بینالمللی به روشنی میشود دریافت که رسانههای مختلف در داخل و خارج از کشور در موارد زیادی سعی کردند این سطح حضور را به دو شکل ارزیابی و تحلیل کنند. بعضی از رسانهها با نگاهی غربگرایانه این موضوع را تحلیل کردند و برخی از رسانهها در مقابل، تحلیلی شرقگرایانه از نوع همکاریهای جدید ایران و روسیه ارائه کردند. این را به این جهت عرض کردم که اصل القای نگارش غربگرایانه و یا شرقگرایانه به سیاستهای جدید بینالمللی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، به دور از عقلانیت سیاسی و تدبیر است. سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران وابسته و تابع هیچ قدرت خارجی نیست. نه غربگرایانه است و نه شرقگرایانه. از ابتدای شروع نهضت و با پیروزی انقلاب اسلامی مفهوم نه شرقی، نه غربی جزو محورهای بنیادین سیاست خارجی ایران بوده است. لذا القای دوگانگی سیاسی در قالب گرایش به شرق یا غرب، گرایش به آمریکا یا روسیه، به نوعی القای دوگانگی سیاسی و در نهایت تلاش برای القای حاکمیت دوگانه در قبال سیاستهای نظام است و با اصول اساسی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران منافات دارد. همانطور که عرض کردم مفهوم استقلال از مفاهیم بنیادین انقلاب است. استقلال در اندیشه امام و در دیدگاه مقام معظم رهبری به معنی عدم وابستگی و عدم ایفای نقش نیابتی در قبال هر قدرت خارجی است. این اصل ثابت و لایتغیری است که صیانت از آن بر همه رسانهها، جریانهای سیاسی و همه تحلیلگران واجب است و تعجب میکنم در روزهای اخیر بسیاری از رسانهها این اصل را در تحلیلهای خود در باره این رویداد بسیار مهم نادیده گرفتند. این نکته اول بود.
نکته دوم این است که القای نقش نیابتی از جانب جمهوری اسلامی ایران خط انحرافی بسیار خطرناکی است که میتواند ماهیت استقلال جمهوری اسلامی را با خدشه مواجه کند. ما با همه کشورها روابط مبتنی بر روابط سازنده در چهارچوب اهداف انقلاب اسلامی و منافع ملی جمهوری اسلامی ایران داریم. لذا ذوقزدگی یا بیمناکی در روابط بینالملل از این منظر معنا ندارد، مگر مبتنی بر تحلیل دقیقی از نتایج و منافع حاصل از تعامل سازنده باشد.
در مورد روسیه هم موضوع، تابع همین قاعده کلی است. یعنی روسیه میتواند شریک راهبردی مؤثری برای جمهوری اسلامی ایران در دوران جدید باشد. مقام معظم رهبری بارها در بیانات خود به پیچ تاریخی و اهمیت تحولات بینالمللی در نظام جهانی اشاره کردند که نگاهی هوشمندانه و دقیق از وضعیت تحولات جهانی است. در این شرایط روسیه میتواند شریک راهبردی جمهوری اسلامی ایران باشد و در عین همکاریهای سازنده در زمینههای مختلف برای ارتقای سطح همکاریهای راهبردی با جمهوری اسلامی ایران در حوزههای اقتصادی، سیاسی و امنیتی تلاش کند. طبیعتاً ما هم در این دوره جدید روابط همچنان که نگاه به آینده داریم نمیتوانیم تاریخچه روابط دو جانبه را نادیده بگیریم. در عین حال که نگاه به آینده داریم همچنان باید از گذشته روابطمان هم درس بگیریم و آن را وسیلهای برای تقویت روابط در آینده قرار بدهیم.
من معتقدم تأکیدات رهبر معظم انقلاب در دیدار با رئیسجمهور روسیه از این منظر بسیار سازنده و حکیمانه بود. به عنوان نمونه مقام معظم رهبری در بیاناتشان به رقابت بین روسیه و آمریکا اشاره میکنند و عدم انفعال روسیه در قبال مسائل اخیر را ناشی از رقابت تاریخی که با آمریکا دارند ارزیابی میکنند و رفتار روسیه را در مسیر منفعل نشدن در قبال تحمیل انفعال آمریکاییها، موفق قلمداد میکنند. همچنین ایشان ضرورت همکاری کشورهای منطقه را برای جلوگیری از نفوذ قدرتهای خارج از منطقه مثل آمریکا مورد تأکید قرار میدهند که تأکید ضروری و هوشمندانهای بود. در عین حال نکته بسیار مهم در فرمایشهای ایشان ـ در شرایطی که همه ما شاهد ارزیابی نظامی در تحولات روسیه هستیم ـ وجود داشت. ایشان در بیانات خود بر مسیر قانونی مبتنی بر انتخابات سراسری و صیانت از نظر اکثریت مردم سوریه در مورد دولت قانونی کشورشان تأکید میکنند و این موضوع بسیار مهم است که باز نشاندهنده نگاه مبنایی جمهوری اسلامی ایران بر حق حاکمیت مردم بر سرنوشت خودشان و به رسمیت شناختن نظر ملتها بر نظر دولتهای دخیل یا حافظ صاحب منافع در مسائل یک کشور تلقی میشود. همچنین نکته دیگری که در روزهای اخیر دیدم ـ که تقریباً هیچکس به آن نپرداخته ـ تأکیدی است که مقام معظم رهبری در توسعه سطح روابط بین ایران و روسیه داشتهاند، یعنی برخلاف بعضی تحلیلها که تمرکزشان بر همکاریهای سیاسی، امنیتی و نظامی بین جمهوری اسلامی ایران و دولت روسیه است، رهبر انقلاب بر تأکید متوازن سطح روابط اشاره کردند. تأکید بر توسعه متوازن سطح روابط در همه زمینهها بدین معنی است که همکاریهای ما باید بهگونهای باشد که منافعی برای طرفین به همراه داشته باشد. هم در حوزه سیاسی و امنیتی و هم در حوزه اقتصادی. غفلت از ضرورت توسعه روابط اقتصادی بین ایران و روسیه میتواند خطراتی را بر آینده روابط داشته باشد.
رهبر معظم انقلاب در دیدار با آقای پوتین نکته ظریف دیگری در موضوع سوریه بیان کردند مبنی بر اینکه منافع ملی روسیه هم حکم میکند که نقش مؤثری در سوریه ایفا کند، زیرا اگر تروریسم در سوریه سرکوب نشود به آسیای میانه یعنی منطقه نفوذ روسیه گسترش خواهد یافت. نکته بسیار مهم دیگری که در بیانات رهبر معظم انقلاب خطاب به پوتین وجود داشت بحث تذکر نسبت به مراقبت در روند مذاکره بین روسیه و آمریکا بود. در حال حاضر روسیه و آمریکا مشغول مذاکره در خصوص سوریه هستند و مقام معظم رهبری در قبال این مذاکره به طرف روس، نکات خوب و هوشمندانهای را متذکر شدند که این تذکرات میتواند خیلی سازنده باشد. در پایان این را میخواهم عرض کنم آنچه که در رسانههای ما ارزیابی شد ضرورت همکاری جمهوری اسلامی ایران با روسیه در این مقطع بود، اما به ضرس قاطع عرض میکنم در مقطع تاریخی فعلی بیش از آنچه که ما نیازمند همکاری با روسیه باشیم، روسیه نیازمند همکاری با جمهوری اسلامی ایران است. این نکته بسیار مهم است. روسیه چه به لحاظ فرهنگی و هویتی و چه به لحاظ سیاسی و چه به لحاظ اقتصادی ناچار و نیازمند به گسترش روابط با جمهوری اسلامی ایران است و در این دوره جدید ما از یک سطح برابر، مبتنی بر احترام، حفظ حقوق متقابل و حفظ منافع مشترک و افزایش بهره ملی میتوانیم وارد دوره جدیدی از همکاریهای همهجانبه با روسیه بشویم و این ملاقات میتواند نقطه جدیدی برای شکلگیری همکاریهای جدید سازنده بین دو کشور مؤثر یعنی جمهوری اسلامی ایران و روسیه باشد.