ادب و هنر

افشاگری بعد از شش دهه

این کتاب در چهار فصل «ملی‌شدن صنعت نفت»، «مذاکرات انگلیس و ایران»، «کودتا» و «میراث» تدوین شده است. در فصل اول، با مروری تاریخی بر سابقه نفت ایران از ابتدا تا ملی‌شدن آن، میزان استخراج نفت ایران از آستانه جنگ جهانی اول تا ملی‌شدن صنعت نفت ایران، روایت اختلافات و مشاجرات مصدق و سید ضیاءالدین طباطبایی در مجلس چهاردهم، به ریشه‌های تاریخی ملی‌شدن صنعت نفت و به قدرت رسیدن دکتر مصدق، با استفاده از اسناد آرشیوی غربی به شیوه‌ای روایی می‌پردازد.
محمد حیدری- کتاب کودتا براساس آخرین اسناد و مدارکی نوشته شده است که بسیاری از آنها تاکنون مکتوم بوده و طی سالهای اخیر از طبقهبندی خارج شدهاند و از اینرو دارای اطلاعات تازهای است که برخی از نتیجهگیریهای رایج پیشین راجعبه جنبش ملیکردن نفت، مواضع مصدق و کودتا در پرتو اسناد به چالش میکشد. آبراهامیان هدف از تالیف کتاب کودتا را اینچنین مینویسد: «هدف این کتاب به چالشکشیدن دو موضوع جداگانه مطرحشده در آثار قبلی در این باره است. یکی ادعای حسن نیت بریتانیا در مذاکرات نفتی با دولت مصدق و ادعای تلاش آمریکا برای ایفای نقش به عنوان یک میانجی صادق صلح و تلاش برای ناتوان نشاندادن مصدق از رسیدن به یک مصالحه، به دلیل لجاجت شخصی او و دیگری به چالش کشیدن این تعبیر است که کودتا صرفا در مقوله جنگ سرد بوده و ربط چندانی به منافع نفتی ایران و تسلط بر آن توسط قدرتهای بزرگ غربی نداشت». این کتاب «تلاش میکند تا جایگاه کودتا را مشخصا و در درون مناقشه میان امپریالیسم و ملیگرایی، بین جهان اول و جهان سوم، بین شمال و جنوب و میان اقتصادهای صنعتی توسعهیافته و کشورهای توسعهنیافته متکی به صادرات مواد خام، شناسایی کند».

این کتاب در چهار فصل «ملیشدن صنعت نفت»، «مذاکرات انگلیس و ایران»، «کودتا» و «میراث» تدوین شده است. در فصل اول، با مروری تاریخی بر سابقه نفت ایران از ابتدا تا ملیشدن آن، میزان استخراج نفت ایران از آستانه جنگ جهانی اول تا ملیشدن صنعت نفت ایران، روایت اختلافات و مشاجرات مصدق و سید ضیاءالدین طباطبایی در مجلس چهاردهم، به ریشههای تاریخی ملیشدن صنعت نفت و به قدرت رسیدن دکتر مصدق، با استفاده از اسناد آرشیوی غربی به شیوهای روایی میپردازد.

در فصل دوم آبراهامیان سعی دارد نشان دهد برخلاف دیدگاه رایج غربی که مصدق را فردی یکدنده و سیاست‌‌مداری فاقد حس مصالحه و بدهبستان ارزیابی میکردند، بیشتر، این مسئولان شرکت نفت و مقامات بریتانیایی بودند که قلبا اعتقاد جدی به مصالحه با مصدق نداشتند و به فکر بازگرداندن منافع خود، از طریق به بنبست کشیدن مذاکرات و سرنگونی حکومت مصدق بودند.

در فصل سوم، آبراهامیان به موضوع زمینهسازی کودتا، تشکلهای جنوب شهر تهران، معرفی عناصر کودتا، ارزیابی فشارهای اقتصادی داخلی و تحریمهای خارجی، شرح عملیات کودتا از زبان عوامل خارجی، پوشش خبری و رسانهای غربی ماجراهای 25 تا 28 مرداد پرداخته است. او در فصل چهارم به آثار سیاسی و تبعات جهانی واقعه 28 مرداد و تحلیل روند سیاسی ایران و منطقه پس از آن میپردازد و شرح میدهد که پیامدهای این کودتا در زمان حاضر هم بر روابط ایران و آمریکا تاثیر گذاشته است.

این کتاب در زمان کوتاهی توسط سه ناشر مختلف انتشار یافته که در نوع خود جالب است. انتشارت نگاه با ترجمه ناصر زرافشان، نشر البرز با ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی و نشر نی با ترجمه محمدابراهیم فتاحی این کتاب را منتشر کردهاند. بررسی حاضر براساس چاپ سوم کتاب منتشرشده از نشر نی صورت گرفته است.

در توصیه این کتاب باید افزود که آبراهامیان نویسنده سرشناس این کتاب، متهم به داشتن گرایش در تاریخ نگاری است. وی در سال ۱۳۱۹ شمسی در تهران به دنیا آمد و سال ۱۳۲۹ به انگلیس مهاجرت کرد و به تحصیل در رشته تاریخ پرداخت. او در سال ۱۳۴۲ مدرک کارشناسی و کارشناسیارشد خود را از دانشگاه آکسفورد و مدرک دکتری را در سال ۱۳۴۸ شمسی از دانشگاه کلمبیای آمریکا دریافت کرد. آبراهامیان سابقه تدریس تاریخ ایران در دانشگاههای پرینستون و آکسفورد را دارد.

https://shoma-weekly.ir/4saS6T