سخنران افتتاحیه
انتشار خبر رسمی انتخاب سلمان رشدی به‌عنوان سخنران کنفرانس افتتاحیه نمایشگاه فرانکفورت بازتاب‌های خبری فراوانی یافت؛ اما از همان روز نخست، بیش از همه انتظار می‌رفت که دولت جمهوری اسلامی موضع قاطعانه و سیاستی فعالانه در واکنش به چنین تصمیمی اتخاذ نماید.
سلمان رشدی، نویسنده هندی‌تبارِ کتاب موهن «آیات شیطانی»، پس از اعلام حکم ارتداد توسط امام خمینی زندگی مخفیانه و همراه با حفاظت شدید را تجربه میکند و درواقع انتخاب او توسط مدیران نمایشگاه فرانکفورت انتخابی آگاهانه و در‌جهت ایجاد حساسیت در یک و نیم میلیارد مسلمان در جهان بوده است و طبعا در چنین شرایطی نیز انتظار از جمهوری اسلامی ایران برای حضوری قاطعانه و البته فعال بیش از هر زمانی دیگری است.
واکنش‌های متفاوت
با وجود گذشت چندین روز از انتشار این خبر، هیچ واکنشی از سوی دولت به این اتفاق انجام نشد تا اینکه بالاخره، سیدعباس صالحی، معاون فرهنگی وزارت ارشاد، سخنرانی سلمان رشدی در نشست خبری نمایشگاه کتاب فرانکفورت را حرکتی غیرفرهنگی دانست و نسبت به آن اعتراض کرد. صالحی گفت: «اساسا این حرکت را که توسط نمایشگاه کتاب فرانکفورت برنامه‌ریزی شده است و از جمله خط قرمزهای نظام جمهوری اسلامی ایران و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به شمار میرود، حرکتی غیرفرهنگی می‌دانم..... از مدیران این نمایشگاه می‌خواهیم در مورد لغو این برنامه اقدام کنند... در عین حال ما در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در حال بررسی در خصوص عدم شرکت ایران در این نمایشگاه هستیم.»
پیش از صالحی البته علی زارعی، دبیرکل اتحادیه جهانی ناشران مسلمان در واکنشی جدی‌تر از عدم حضور این اتحادیه و صدور بیانیه‌ای اعتراض‌آمیز در واکنش به سخنرانی «سلمان رشدی» در نمایشگاه کتاب فرانکفورت خبر داده بود. زارعی در گفتگو با خبرنگار یکی از رسانه‌ها با اشاره به سخنرانی «سلمان رشدی» در نشست خبری شصت و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت گفته بود: «رشدی عنصر هتاکی است که سیستم رسانه‌ای نظام سلطه سعی دارد او را به‌عنوان نویسنده و متفکر جا اندازد، به‌رغم همه تلاش‌هایی که انجام شد، نتوانستند این عتصر هتاک را به‌عنوان نویسنده جا بیندازند و این از موفقیت‌های حکم امام(ره) درباره او بود. حضور هتاکی مانند رشدی در نمایشگاه فرانکفورت نتیجه این است که نظام سلطه بر مسئولان برگزاری نمایشگاه فرانکفورت دیکته و تحمیل کرده‌اند، هیچ منطقی نمی‌تواند، بپذیرد، سابقه برگزاری ۷ دهه نمایشگاههای بین‌المللی فرانکفورت با چنین موضع‌گیری‌های سیاسی زیر سوال برود.» زارعی در پاسخ به اینکه اتحادیه جهانی ناشران مسلمان چه موضعی دربرابر این اقدام اتخاذ خواهد کرد نیز گفته بود که: «ما از مدت‌ها قبل برای حضور در این نمایشگاه مقدماتی را فراهم کرده بودیم، امروز نیز تصمیم قطعی خود برای حضور را منوط میکند به حضور یا عدم حضور سلمان رشدی، اگر این فرد در نشست خبری حضور داشته باشد، اتحادیه جهانی ناشران مسلمان به نشانه اعتراض حضور نخواهد یافت.»
اما در مقابل شهرام‌نیا رئیس موسسه نمایشگاههای فرهنگی و رئیس غرفه ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت در موضعی کاملا منفعلانه گفته بود: «عدم حضور ایران در نمایشگاه کتاب فرانکفورت به نوعی متوجه‌کردن بیشتر و زنده‌کردن توجه به این نویسنده هتاک است و به مصلحت نیست. ما ۴ برنامه را پیش رو داریم، اول اینکه قرار شده است، هیچ فردی از جمهوری اسلامی ایران در نشست‌هایی که سلمان رشدی حضور داشته باشد، حضور نداشته باشد، چه نشست خبری باشد، چه مراسم افتتاحیه یا هر نشست دیگر.»
مفهوم دیپلماسی فرهنگی
این موضع مسئول غرفه ایران در مورد عدم حضور در نشست خبری سلمان رشدی؛ اما در حالی اتفاق می‌افتاد که با توجه به تاکید فراوان مدیران فرهنگی دولت از جمله علی جنتی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، بر تقویت دیپلماسی فرهنگی و رابطه جدی‌تر و فعال‌تر با دنیا در زمینه فرهنگی در دولت اعتدال، مدیران فرهنگی دولت سیاست فرهنگی فعالانه‌تری را نسبت‌به این اتفاق مهم و حساسیت‌برانگیز اتخاذ نمایند و با هماهنگی با کشورهای اسلامی و ساماندهی اعتراضی گسترده به مدیران و سیاست‌گذاران نمایشگاه فرانکفورت اساسا مانع حضور وی در این نمایشگاه شوند. نکته جالب توجه اما این است که افتتاح نمایشگاه فرانکفورت با حضور نویسنده مرتد با علم به حساسیت مسلمانان به‌ویژه جمهوری اسلامی، در حالی اتفاق می‌افتد که وزیر ارشاد در ماه‌های گذشته همواره از گشوده‌شدن باب تعاملات فرهنگی با غرب پس از توافق صحبت کرده است؛ اما حالا حتی در مقابل چنین اتفاق بزرگی نیز شاهد هیچ‌گونه تعاملی و واکنش و فعالیتی از سوی وزارت ارشاد جمهوری اسلامی نیستیم. علی جنتی نزدیک دو ماه قبل در دومین اجلاس سراسری مدیران کل فرهنگ و ارشاد استان‌ها گفته بود: «بعد از توافق اقبال عمومی به کشور زیاد شده است و رفت و آمدها نیز بیشتر شده است. قبل از توافق معاونین وزرا هم حاضر نبودند به کشور بیایند؛ اما در حال حاضر خود وزرا می‌آیند و به کشورمان رفت و آمد می‌کنند، رفت و آمد توریست‌ها هم بسیار زیاد شده است و شاید تا یک سال دیگر ما هتل کافی برای توریست‌ها نداشته باشیم.»او پیش از آن نیز با پیوند‌زدن فرهنگ و توافق هسته‌ای گفته بود: «امیدوارم با این توافق نهایی ایران و قدرت‌های جهانی در زمینه برنامه صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و رفع برخی محدودیت‌های بین‌المللی، جهشی چشمگیر در سینمای ایران رخ دهد و به‌تبع آن این جشنواره نیز شاهد استقبالی شگرف باشد.»
نتیجه نهایی
این واکنش‌ها از طرفی و پیگیری رسانه‌ها از طرف دیگر در مورد شرکت ایران در این نمایشگاه بالاخره به نتیجه رسید. نتیجه این واکنش‌ها و پیگیری‌ها ختم به انصراف ایران از شرکت در این نمایشگاه شد. در همین راستا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در بیانیه‌ای عدم حضور ایران در این نمایشگاه را اعلام کرد. به گزارش مرکز روابط عمومی و اطلاع رسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، متن کامل این بیانیه به‌شرح زیر است:
نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت که یکی از بزرگ‌ترین نمایشگاههای کتاب در سطح جهان به‌شمار می‌‌آید متاسفانه در سال جاری در تعارض آشکار با اهداف اعلام شده فرهنگی، تحت پوشش آزادی بیان اقدام به دعوت از یکی از چهره‌های منفور در جهان اسلام نموده و برای سلمان رشدی نویسنده ملحد کتاب آیات شیطانی فرصتی برای ایراد سخنرانی در آن نمایشگاه و رونمایی از آخرین اثر وی نموده است که محتوای آن نیز خود نوعی مقابله مستقیم با اندیشه‌‌ها و باورهای دینی میباشد. جای تاسف است که برگزارکنندگان این رخداد خود را بازیچه دست عوامل صهیونیست و ضداسلام قرار داده و با مستمسک قراردادن واژه آزادی بیان عواطف و احساسات مسلمانان سراسر جهان را خدشه‌‌دار ساخته‌‌اند. تجلیل و تقدیس از چهره‌ای که احساسات صدها میلیون انسان را جریحه‌‌دار و به ارزش‌ها و عناصر مورد احترام آنان بی‌حرمتی و توهین میکند نه‌تنها به‌نفع آزادی بیان نیست، بلکه نوعی بازی سیاسی با ارزشهای انسانی و دینی است که به خشونت‌طلبان و گروه‌های افراطی ضداسلام بهانه خواهد داد تا از این بستر به اهداف نامشروع خود دست پیدا کنند. آزادی بیان ازجمله ارزشهای انسانی است که در فرهنگ دینی و ملی ما مورد احترام ویژه میباشد. احترام به آزادی بیان مسئله سیاسی نیست که با سیاست روزمره مورد خدشه قرار گیرد یقینا این معنای بلند انسانی بدون توجه و نظرداشت به ارزش‌ها و مقدسات جوامع انسانی محقق نخواهد شد. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به نمایندگی از ملت بزرگی که همواره حرمت‌گزار ادیان و فرهنگ‌های مختلف بوده است ضمن اعتراض شدید نسبت‌به این اقدام ضد فرهنگی به‌رغم آمادگی‌های قبلی و صرف هزینه‌های فراوان از حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت خودداری نموده و از سایر کشورهای اسلامی نیز می‌‌خواهد در برابر این اقدام تحریک‌آمیز اعلام موضع نمایند. همچنین از مسئولان نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت انتظار میرود از برخورد گزینشی در مواجهه با مفهوم والا و ارزشمند آزادی بیان پرهیز نموده و با اتخاذ تدابیر صحیح، فرصت تعامل و همکاری با دولت‌‌ها و ملل مسلمان را گسترش دهند.
