محمد اکبرزاده- اعتدال و میانه روی، همان گونه که از نامش پیداست، به معنای پیمودن و گزینش راه میانه و وسط و عدم تمایل به دو طرف افراط و تفریط می‌باشد. این واژه در منابع اسلامی، با الفاظ «قصد»، (۱) «اقتصاد»، (۲) «وسط»، (۳) استعمال شده است. با پژوهشی عمیق می‌توان دریافت، همان گونه که اصل توحید در تار و پود احکام و مقررات اسلام و آیات و روایات و سیره ائمه (ع) پیچیده شده، اصل اعتدال نیز در تشریع احکام لحاظ گردیده است.
جایگاه اعتدال در قرآن و حدیث
قرآن کریم، مسلمانان را امت وسط می‌نامد و می‌فرماید: «وَکَذَ لِکَ جَعَلْنَـکُمْ أُمَّهً وَسَطًا لِّتَکُونُواْ شُهَدَآءَ عَلَی النَّاسِ وَ یَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا». (۴) بدین گونه شما را امتی میانه قرار دادیم تا بر مردم گواه باشید و پیامبر هم بر شما گواه باشد.
یک مسلمان می‌تواند هم مرد دین باشد و هم مرد دنیا و در عین اجتماعی بودن، به جنبه‌های معنوی خود نیز توجه کند و هر دو را در کنار هم داشته باشند؛ چرا که هیچ گونه تضادی در جمع هر دو نیست. بدین ترتیب جایگاه اعتدال با نمونه‌های زیر روشن‌تر می‌شود: ۱. اعتدال، شیوه معصومان: در فرهنگ دینی پیشوایان دین، اعتدال به حدی مورد توجه است که به داشتن آن افتخار نموده و در مقام تعریف، خویشتن را با آن معرفی می‌کنند. امام باقر (ع) می‌فرماید: (نحن الامه الوسط؛ (۵) ما امت وسط و میانه هستیم. ۲. اعتدال، بهترین خط مشی: از نظر اسلام تعادل و اعتدال، یکی از دوست داشتنی‌ترین و بهترین امور محسوب می‌شود. رسول اکرم (ص) می‌فرماید: (خیار الامور اوسط‌ها و لیکن احب الامور الیک اوسط‌ها فی الحق؛ (۶) بهترین کارها، معتدل‌ترین آنهاست و باید دوست داشتنی‌ترین امور در نزد تو، معتدل‌ترین آن‌ها در کارهای حق باشد. ۳. اعتدال، صفت مؤمن: امام علی (ع) یکی از صفات مؤمن را اعتدال در زندگی می‌داند و می‌فرماید: (المؤمن سیرته القصد؛ (۷)) شیوه مؤمن، میانه روی است. ۴. اعتدال، هدیه الهی: از روایات معصومین بر می‌آید که همه افراد نمی‌توانند خود را به صفت اعتدال بیارایند، بلکه تنها شامل کسانی می‌شود که از لطف الهی برخوردارند. امیرمؤمنان علی (ع) می‌فرماید: زمانی که خداوند متعال اراده کند به بنده‌اش خیری برساند، میانه روی و تدبیر را به او الهام می‌کند و بی‌تدبیری و زیاده روی را از او دور می‌سازد (۸).
قلمرو اعتدال در اسلام
اعتدال در اسلام، قلمرو وسیعی دارد که عبارتند از:
۱. اعتدال در امور فردی: دین اسلام بر میانه روی در امور شخصی از قبیل عبادت، سخن گفتن، راه رفتن، خوردن و آشامیدن، دنیاطلبی، خشم و غضب، ارضای غریزه جنسی و اقتصاد و... هر یک جداگانه، دستورالعمل‌هایی خاص دارد .
۲. اعتدال در امور اجتماعی: آسیب‌های امنیت روانی و بر هم زدن آرامش اجتماعی از حقوق مردم بر یکدیگر است که فرهنگ دینی آن را تضییع حق النّاس می‌شمرد. صوت‌های ناهنجار هشدار دهنده تلفن‌های همراه، بوق ماشین‌ها، سر و صدای تلویزیون و رادیو و صوت ناهنجار و غناآلو سی‌دی‌های کار گذاشته در ضبط ماشین‌ها، کاروان‌های عروسی و جنجال‌های نابخردانه و نامعقول و... ناشی از تغییر فرهنگ صحیح رفتاری در اجتماع است. گویا همه این زشتی‌ها با توجیه نازیبا‌تر، از حقوق شهروندی و مدنی به شمار می‌آید.
به هر تقدیر بسیاری از حکما و دانشمندان مانند خواجه نصیرالدین طوسی، ملا هادی سبزواری، بوعلی سینا، ملا محمد مهدی نراقی و دانشمندان دیگر، اساس اخلاق فاضله انسانی را تعادل در امور دانسته‌اند. در پایان به سخنی از استاد مطهری اشاره می‌کنیم که بیانگر نظرات تمامی علمای شیعی معاصر می‌باشد: (اگر ما آن راهی را که ائمه اطهار در مقابل راه‌های دیگران برای ما باز کرده‌اند برویم، هم از افراط و تندروی‌های بعضی مصون می‌مانیم و هم از تفریط و جمود بعضی دیگر).
پی نوشت‌ها در دفتر نشریه موجود می باشد.
