دکتر محمد مهدی وکیلی- پس از واقعه عاشورا که بر اثر قیام سیّدالشّهداء علیه السّلام مدرسه اسلام که با توطئه ها و شیطنتهای امویان و مروانیان میرفت تا به فراموشی سپرده و در آن بسته شود، بازگشایی شد روش سیاسی ائمّه پس از ایشان نیز معطوف به جذب دانشجو وبنیانگزاری بنای فرهنگی و گسترش آموزه های معارفی اسلام گردید و پرهیز از رویارویی مستقیم با دستگاه حاکم در دستور کار آن بزرگواران قرار گرفت. با این همه فشارهایی که از جانب پادشاهان اموی و عبّاسی بر آن بزرگان تحمیل میشد رو به تزاید و فزونی داشت. تا آنجا که متوکّل عبّاسی امام هادی علیه السّلام را از مدینه که نسبت به بغداد-پایتخت عباسیان- فاصله ى زیادی داشت به سرّمن رأی (سامراء) هجرت داد تا رفت و آمدهای ایشان را زیر دید خود قرار دهد و بر ترس و واهمه ى ناشی از انقلاب علویان علیه عبّاسیان فائق آید. غافل از آن که در آن دوران راهبرد امامان همام شیعه بر تربیت نفوس مستعده تعلّق گرفته بود نه جنگ مسلحانه. تفتیش های گاه و بیگاه دستگاه حاکم که بر اثر سعایت و گزارشهای دروغ جواسیس و خبرچینان آنان رخ می داد و هربار دست خالی بازمیگشتند شاهدی بر این مدّعاست.
از دیگر سو فتوحات مسلمانان که از زمان خلیفه دوم آغاز شده و در زمان مروانیان و امویان و عباسیان گسترش یافته بود، بیشتر به کشور گشایی شباهت داشت تا صدور انقلاب فرهنگی که پیامبر اسلام آنرا پایه گذاشته بود. و بدتر از آن اینکه مردم سرزمینهای فتح شده، اسلامی را دریافت میکردند که با اصل آن فاصله ای بسیار داشت. در اینجا بود که ائمه علیهم السلام بر آن شدند تا با پرورش مبلّغان عالم و گسیل آنان به اقطار مملکت پهناور اسلامی، معارف اصیل اسلام را به رگها و مویرگهای این پیکره سترگ اعزام کنند و بدینسان تداوم بخش زحمات جدّ بزرگوارشان پیامبر اکرم باشند و از آنجا که برخوردهای مسلحانه و انقلابهای خونین را مانع بر سر راه این آرمان بزرگ میدیدند، به شدّت از آن احتراز میکردند و در مقابل دوستان و یارانی هم که از سر دلسوزی آنان را به انقلاب تشویق میکردند و یا از عدم تحرّک سیاسی گله میکردند به پاسخ "یار وفادار نداریم تا انقلاب کنیم" بسنده میفرمودند. طرفه آنکه در زمان امام هادی علیه السّلام، دولت عبّاسیان در ضعیفترین وضع خود قرار داشت و نارضایتی عامّه از رفتارهای خشن و بیرحمانه غلامان ترکی که عبّاسیان برای حفاظت خود استخدام کرده بودند به بالاترین درجه رسیده بود. تا آنجا که شخصی به معتصم عباسی گفته بود "حدّ حکومت تو از دو گوشت تجاوز نمیکند. خلیفه واقعی فضل بن مروان است که کاتب توست!" با این وجود، اهتمام ائمه بر نهضت آموزشی و پرورشی بود تا تدارک قوا برای تصاحب امر خلافت.
ایشان با ایجاد نظام وکالت، ارتباط فعال و عمیقی با شیعیان برقرار نموده بودند و از آن طریق به نشر معارف و تقویت بنیه ى علمی مردمی که به تازگی به اسلام گرویده بودند مبادرت میکردند. شهرهایی چون اهواز، قم، کاشان، ری، خراسان و دیگر نقاط ایران که عطش فراوانی در فراگیری علوم اسلامی داشتند به پایگاههای وکلای امام بدل شده بودند. احمدبن اسحاق اشعری قمی که از بزرگان قم و از خواص اصحاب امام هادی و امام عسکری علیهما السلام بود و به زیارت امام عصر عجّل الله فرجه مشرّف شده بود، حسین بن سعید اهوازی که در اصل اهل کوفه بود و به اهواز و سپس قم مهاجرت کرده بود و نزدیک سی کتاب در فروع فقه نگاشت، داود بن ابی زید نیشابوری که او هم صاحب تالیفاتی است، علی بن مهزیار اهوازی که از روات شیعی شمرده میشود و اوهم مصنّفاتی حدود سی وسه جلد در کارنامه خود دارد و فضل بن شاذان نیشابوری که فقیهی متکلّم است و کتاب الایضاح او امروزه همچنان به طبع میرسد نمونه هایی از تربیت شدگان مدرسه اهل بیت علیهم السّلام در زمان امام هادی هستند که از ستونهای نظام وکالت محسوب میشوند و حقی سترگ بر عهده شیعیان جهان و خصوصا ایران اسلامی دارند.
در خاتمه بحث به برخی از جملات حکمت آمیز آن امام جلیل القدر اشارت میبریم:
- آن کس که به آیات الهی ایمان راسخ بیاورد، سختیهای دنیا بر او سهل میشود اگر چه او را تکه تکه کنند.
- خداوند دنیا را مکان بلا و امتحان و آخرت را محل پاداش، بلای دنیا را سبب ثواب آخرت و ثواب آخرت را جایگزین بلاهای دنیا قرار داده است.
- کسی که تمام محبتش را به پای تو میریزد، سزاوارست که کمر به خدمتش ببندی.
- از شر کسی که خویشتنش را پست شمرده، در امان نخواهی بود.
والسلام
ایشان با ایجاد نظام وکالت، ارتباط فعال و عمیقی با شیعیان برقرار نموده بودند و از آن طریق به نشر معارف و تقویت بنیه ى علمی مردمی که به تازگی به اسلام گرویده بودند مبادرت میکردند. شهرهایی چون اهواز، قم، کاشان، ری، خراسان و دیگر نقاط ایران که عطش فراوانی در فراگیری علوم اسلامی داشتند به پایگاههای وکلای امام بدل شده بودند. احمدبن اسحاق اشعری قمی که از بزرگان قم و از خواص اصحاب امام هادی و امام عسکری علیهما السلام بود و به زیارت امام عصر عجّل الله فرجه مشرّف شده بود، حسین بن سعید اهوازی که در اصل اهل کوفه بود و به اهواز و سپس قم مهاجرت کرده بود و نزدیک سی کتاب در فروع فقه نگاشت، داود بن ابی زید نیشابوری که او هم صاحب تالیفاتی است، علی بن مهزیار اهوازی که از روات شیعی شمرده میشود و اوهم مصنّفاتی حدود سی وسه جلد در کارنامه خود دارد و فضل بن شاذان نیشابوری که فقیهی متکلّم است و کتاب الایضاح او امروزه همچنان به طبع میرسد نمونه هایی از تربیت شدگان مدرسه اهل بیت علیهم السّلام در زمان امام هادی هستند که از ستونهای نظام وکالت محسوب میشوند و حقی سترگ بر عهده شیعیان جهان و خصوصا ایران اسلامی دارند.
در خاتمه بحث به برخی از جملات حکمت آمیز آن امام جلیل القدر اشارت میبریم:
- آن کس که به آیات الهی ایمان راسخ بیاورد، سختیهای دنیا بر او سهل میشود اگر چه او را تکه تکه کنند.
- خداوند دنیا را مکان بلا و امتحان و آخرت را محل پاداش، بلای دنیا را سبب ثواب آخرت و ثواب آخرت را جایگزین بلاهای دنیا قرار داده است.
- کسی که تمام محبتش را به پای تو میریزد، سزاوارست که کمر به خدمتش ببندی.
- از شر کسی که خویشتنش را پست شمرده، در امان نخواهی بود.
والسلام